O przeszłości
Przyjrzyjmy się zatem temu dość już rzadkiemu słówku: drzewiej. Z gramatycznego punktu widzenia mamy tu do czynienia z przysłówkiem, znaczącym tyle co 'dawniej, kiedyś, przedtem, wcześniej, niegdyś, onegdaj, ongi, ongiś'.
Autorzy słowników współczesnej polszczyzny - jeśli w ogóle wyraz ten uwzględniają - wskazują na jego przestarzały charakter, co jest zresztą zgodne z poczuciem językowym użytkowników polszczyzny. Kwalifikatorem 'dawny' wyraz ten został już opatrzony w powstałym w drugiej połowie XX w. słowniku Witolda Doroszewskiego. W słowniku przywołano m.in. następujące cytaty z użyciem interesującego nas przysłówka:
"Tak oto wchodzimy w Góry Polskie, w które drzewiej wdzierali się pionierzy i osadnicy, karczując bór, siejąc płone zboże i wypasując bydło" ("Wierchy" 1948), "Drzewiej było tu inaczej, inaczej. Kiedyś, przed dawnymi laty ziemie te miodem płynęły i mlekiem" (W. Reymont).
Drzewiej, nie onegdaj
Jeśli poszperamy w Narodowym Korpusie Języka Polskiego, który z założenia rejestruje słownictwo współczesne, znajdziemy głównie użycia dawniejsze (pochodzące z twórczości S. Żeromskiego, W. Berenta, Z. Kossak) i to zwykle w funkcji archaizującej. Podobnie czynią współcześnie żyjący Polacy. Jeżeli bowiem ktoś decyduje się na użycie tegoż przysłówka, czyni to z zamiarem stylizacyjnym (por. fragment "Dziś, gdy przeciętny telefon komórkowy potrafi wyświetlać lepszą, pewnie nikogo już nie zachwycą rozpikselowane, dwuwymiarowe postaci. Niemniej trzeba przyznać, że gra została wykonana starannie i wygląda schludnie.
Podobnie ma się rzecz z nieco skrzeczącą muzyką - sympatyczne przypomnienie, jakie to dźwięki wydobywały się drzewiej z komputerowych trzewi." - P. Zawrotny).
Przysłówek drzewiej (także w postaci drzewie) w znanym nam do dziś znaczeniu był powszechnie używany do XVII wieku. Z czasem zaczął być odczuwany jako przestarzały. Występował bądź występuje też w innych językach słowiańskich (rosyjskim czy czeskim). Co ciekawe, znaczenie rdzenia nawiązuje do obecnego w sanskrycie rdzenia dru- 'biec, upływać, mijać' (informację tę podał w słowniku etymologicznym Andrzej Bańkowski). Staropolszczyzna znała także przymiotnik drzewiejszy 'dawny, poprzedni'.
I jeszcze jedna uwaga dotycząca interesującego nas wyrazu. Otóż bywa on definiowany za pomocą także przestarzałych już dziś przysłówków ongiś i onegdaj, które - wydaje się - przeżywają swoisty renesans. Warto jednak pamiętać, że, o ile pierwotnie ongi (też w formie ongiś) było synonimiczne wobec drzewiej w sensie 'dawniej', o tyle onegdaj znaczyło 'przedwczoraj'.
Zapomniane słowa
Polecamy inne słowa z naszego cyklu - nasi eksperci pisali i mówili już o wyrazach chędożyć i absztyfikant, było też o frymuśnym, fidrygałkach, a także o lebiedze i banialukach. Opisywaliśmy również znaczenia i pochodzenie wyrazów rozbisurmanić, dezabil, charakternik, huncwot, kiepski i kołomyja.
Uniwersytet Łódzki to największa uczelnia badawcza w centralnej Polsce. Jej misją jest kształcenie wysokiej klasy naukowców i specjalistów w wielu dziedzinach humanistyki, nauk społecznych i ścisłych. UŁ współpracuje z biznesem, zarówno na poziomie kadrowym, zapewniając wykwalifikowanych pracowników, jak i naukowym, oferując swoje know-how przedsiębiorstwom z różnych gałęzi gospodarki. Uniwersytet Łódzki jest uczelnią otwartą na świat - wciąż rośnie liczba uczących się tutaj studentów z zagranicy, a polscy studenci, dzięki programom wymiany, poznają Europę, Azję, wyjeżdżają za Ocean. Uniwersytet jest częścią Łodzi, działa wspólnie z łodzianami i dla łodzian, angażując się w wiele projektów społeczno-kulturalnych. Zobacz nasze projekty naukowe na https://www.facebook.com/groups/dobranauka/
opracował prof. Rafał Zarębskiredakcja: Centrum Promocji UŁ