ODPOWIEDZI

Proszę o wytłumaczenie znaczenia zwrotu "miód tajony", który został użyty w wierszu Teofila Lenartowicz.

Z poważaniem,

Barbara Sienkiewicz 

Znaczenia słowa 'tajony' warto poszukać w słowniku etymologicznym: tajać to tyle co 'topić się, topnieć, zmieniać się w płyn', natomiast tajić, taje to 'gotować pod przykrywką na małym ogniu'. Można więc przypuszczać, że w wierszu T. Lenartowicza chodziło o rozpuszczony, gorący miód.

Miód tajony i opłatek -

Wtedy sobie dosich latek

Powinszujem, i niezmiennej

Wesołości i swobody,

Nade wszystko świętej zgody.

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

chciałam zapytać jaka jest etymologia wyrazu automobilista? Jeżeli to internacjonalizm to z jakiego języka został on zapożyczony i w jakim czasie?

Bardzo dziękuję

Wyraz automobilista używany był dawniej na określenie kierowcy (dziś przy takim znaczeniu w słownikach pojawia się kwalifikator przestarzałe), obecnie oznacza osobę uprawiającą sport samochodowy. W "Słowniku języka polskiego" pod redakcją Witolda Doroszewskiego znajdujemy definicję 'prowadzący automobil w celach turystycznych lub sportowych; interesujący się automobilizmem'. Niewątpliwie jest to derywat od słowa automobil, a to z kolei zapożyczyliśmy z francuskiego automobile (gr. autos 'sam', łac. mobilis 'ruchomy'). Pojawienie się tego wyrazu należy oczywiście łączyć z wynalezieniem pierwszych samochodów, co datuje się na II połowę XIX wieku. Automobilista nie został odnotowany w "Słowniku języka polskiego" pod redakcją Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego, Władysława Niedźwiedzkiego (ani rzecz jasna wcześniejszych słownikach Lindego czy wileńskim), można zatem założyć, że w polszczyźnie zaczął być używany w I połowie XX wieku. Potwierdzenie tego znajdujemy w "Depozytorium leksykalnym języka polskiego" Piotra Wierzchonia, odnotował on ten wyraz w "Gazecie Bydgoskiej" z 3 kwietnia 1930 roku: "Angielski automobilista Kay Don odbywa próby w Dayton Beach przed biegiem do pobicia rekordu szybkości (...)".

Katarzyna Burska

Szanowni Państwo, moje pytanie dotyczy etymologii nazw wsi w województwie łódzkim. Chodzi mianowicie o Borki Prusinowskie - wieś - położoną w sąsiedztwie Prusinowic (gm. Szadek). Analiza materiałów historycznych wskazuje, że majątek w Prusinowicach był starszy niż położone nieopodal Borki Prusinowskie (podobnie Góry Prusinowskie). Mając to na uwadze, zastawiam się, czy nazwa o którą pytam, nie powinna brzmieć Borki Prusinowickie? Taka odmiana byłaby intuicyjne zgodniejsza z zasadami języka polskiego. Podobnie rzecz ma się na przykład z Krokocicami i Wolą Krokocką (a nie Krokocicką). Czy taka odmiana nazw jest typowa dla regionu łódzkiego, czy może jest to zasada ogólnie stosowana w pewnym okresie historycznym? Bardzo proszę o rozwianie moich wątpliwości.

Pozdrawiam,

Szymon Wójcik

Krokocice i Prusinowice  to tzw. nazwy patronimiczne, które pierwotnie były nazwami grupowymi ludzi – poddanych lub potomków człowieka, którego imię lub przezwisko stanowiło podstawę nazwy, np. od imienia Pabian (dziś: Fabian) n. m. Pabianice. Nazwy te tworzone są przyrostkiem -ice lub –owice // -'ewice. Zaliczane są one do bardzo starej warstwy słownictwa i mają związek z wczesnym osadnictwem słowiańskim. W Polsce największe zgrupowania takich nazw pojawiają się w Małopolsce, na Śląsku i we wschodniej części Wielkopolski, m.in. w okolicach Sieradza. (Więcej informacji na temat nazw patronimicznych i innych typów nazw miejscowych znaleźć można w encyklopedii Polskie nazwy własne pod red. Ewy Rzetelskiej-Feleszko, Warszawa-Kraków 1998).

Dziwi Pana sposób tworzenia przymiotników od tych nazw z pominięciem przyrostka -ice. W takim zabiegu słowotwórczym nie ma jednak niczego osobliwego, może natomiast odzwierciedlać się regionalny zwyczaj językowy. Wystarczy porównać podobne nazwy np: Błędowice – błędowski albo błędowicki, Proszowice – proszowicki, reg. proszowski, Wadowice – wadowicki, reg. wadowski. Sposób tworzenia przymiotników, który zwrócił Pańską uwagę, wykorzystywano już w XV w. przy urabianiu nazw osobowych. Por. nazwiska: Krokocki 1437 od n. m. Krokocice (sier. gm. Szadek), Prusinowski 1420 od n. m. Prusinowice (ciech. gm. Świercze-Koty). Informacje takie znajdziemy np. w słowniku historyczno-etymologicznym Kazimierza Rymuta Nazwiska Polaków, t. 1-2, Kraków 1999-2001.

Sławomira Tomaszewska

Katarzyna Jachimowska

Chciałbym dowiedzieć się o możliwym pochodzeniu słowa BRYTAN - wielki pies. w języku białoruskim oznacza to silny (mocny) człowiek. Istnieje również kilka podobnych nazw miejscowych w Polsce, Ukrajinie, Białoruśi.

Wielki słownik wyrazów obcych PWN odnotowuje: brytan 1. 'silny, duży pies wyhodowany na Wyspach Brytyjskich, używany dawniej do walk na arenie, a nawet na wojnie' (zamiast pies brytański, w XVI w. - pies myśliwski rasy bretońskiej, z błędnym nawiązaniem do łac. Britannus 'mieszkaniec wyspy Bretanii'; 2. potocznie o każdym dużym psie podwórzowym.

Katarzyna Jachimowska

Dlaczego na Aleksandrę/a zdrobniale mówimy Ola/ek?

W mojej rodzinie mówi się jeszcze inaczej - Lesia.

Dzień dobry,

zdrobnienie Ola i pochodne od niego Oleńka, Olka, Olcia, Olunia, Olesia itp., powstały pod wpływem innych języków słowiańskich, a w szczególności jęz. rosyjskiego i ukraińskiego. W podobny sposób utworzone zostały także imiona/nazwiska, np. Olbracht ← od Albrecht czy Oleksy ← od Aleksy.

Jeśli chodzi o zdrobnienie Lesia, to jest one niewątpliwie formą powstałą od Olesia.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

czy nazwa miejscowości Kórnik pochodzi od słowa kurnik? Jeśli tak, to dlaczego pisana jest przez ó?

Pozdrawiam,

Piotr Maślak

Panie Piotrze,

nazwa własna Kórnik nie ma jednoznacznie ustalonej etymologii. Eugeniusz Mośko w swoim artykule O nazwie miejscowej Kórnik zamieszczonym w „Poradniku Językowym” (nr 1 z 1958 roku) wskazał, że może ona pochodzić od formy *Kornik wywodzonej od imienia Korna lub – co bardziej prawdopodobne – że pierwotna forma brzmiała Kurnik i była określeniem osady służebnej, bowiem dawniej kurnik nie określał tylko ‘pomieszczenia, w którym hoduje się kury’, ale pierwotne znaczenie dotyczyło ‘handlarza drobiem’ (a ur przekształciło się w or).

Warto także przywołać legendy dotyczące pisowni. Według pierwszej pisownia została wprowadzona około połowy XIX wieku przez hrabiego Tytusa Działyńskiego, aby odróżnić nazwę miasta od pospolitego kurnika. Druga legenda wskazuje, że oryginalną pisownię wprowadził hrabia Zamoyski, aby utrudnić germanizację i życie zaborcy pruskiemu (informacja za: prof. Tomaszem Jasińskim, dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN).

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Jaka jest etymologia czasownika 'gotować'?

Źródła słownikowe wyjaśniają, że czasownik gotować od XVI w. `przyrządzać, warzyć pożywienie`, wcześniej od XIV w. `przygotowywać, przysposabiać`, gotować się `przygotowywać się` pochodzi od prasłowiańskiego *gotovati `czynić gotowym, całkowicie wykonanym, przygotowanym, przysposobionym, przygotowywać, przysposabiać`. Jest wyrazem ogólnosłowiańskim, por. czeskie hotovat `przygotowywać`, ukraińskie hotuváty `przygotowywać; gotować, warzyć`.

Beata Burska-Ratajczyk

Od czego wywodzi się słowo uśmiech? Jaka jest etymologia tego słowa?

Jeśli to możliwe: jak wygląda rozwój tego pojęcia z historyczno-gramatycznej perspektywy?

Z pozdrowieniami

Ryszard Twardon

Rzeczownik uśmiech został utworzony od czasownika uśmiechać się, podobnie jak śmiech od śmiać się. Jest to tzw. rzeczownikowa nazwa czynności (tak jak bieganie od biegać, mówienie od mówić, płacz od płakać, krzyk od krzyczeć itp.). Wyrazy należące do tej rodziny występują we wszystkich językach słowiańskich, co wskazuje, że wywodzą się z języka prasłowiańskiego. Historię tego rzeczownika można zrekonstruować w postaci ciągu: psł. *smьjati sę → *smĕchъ → uśmiechać się → uśmiech. Jak podaje Jan Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego, rzeczownik uśmiech jest notowany w polskich tekstach od XVI wieku.

Izabela Różycka

Witam , od pewnego czasu próbuję ustalić pochodzenie swojego nazwiska (Choczaj) Kiedyś, gdzieś natknąłem się na taką interpretację że może to być słowo choteti - chcząć - chocieć ,ale dziś nie potrafię odnaleźć źródła. Proszę podpowiedzieć czy taka interpretacja jest uprawniona ?

   Nazwisko Choczaj ma charakter odimienny. Powstało na bazie pierwszego członu takich staropolskich imion złożonych jak Chociemir, Chociesław (gdzie człon chocie- oznaczał rzeczywiście chcieć) lub pochodzi od imienia Teodor (greckie Teodoros, od Teos 'Bóg' i doron 'dar'), a konkretnie od jego wschodniosłowiańskiej postaci Chodor.

Anita Pawłowska-Kościelniak

Witam!

Chciałbym poprosić o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Ćwiękała.

Z poważaniem,

K. Ćwiękała

Dzień dobry,

nazwisko Ćwiękała to nazwisko odapelatywne. Powstało ono od wyrazu pospolitego 'dźwięczeć', który w staropolszczyźnie miał postać 'dźwiękać' i 'źwiękać' (Słownik staropolski, Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, 1953, s. 1487).

Agnieszka Wierzbicka

Witam. Chciałabym dowiedzieć się czegoś o pochodzeniu mojego nazwiska -GABINET.

Mój dziadek urodził się w Daszawie pod Lwowem.

Wspominał ( zmarł gdy miałam 3 lata), przekaz babci, że rodzina przybyła z Czech?

Pozdrawiam

Magdalena Gabinet

Zgodnie z regułami obowiązującymi w naszej poradni nie zajmujemy się ustalaniem etymologii nazwisk. Informacje o pochodzeniu nazwisk podajemy jedynie wówczas, gdy są one zawarte w słownikach. W publikacji Kazimierza Rymuta "Nazwiska Polaków. Słownik etymologiczno-historyczny" nazwisko Gabinet nie zostało uwzględnione. Być może ma ono związek z wyrazem pospolitym gabinet, który pochodzi z wł. gabinetto, fr. cabinet i ang. cabinet (por. Andrzej Bańkowski, "Etymologiczny słownik języka polskiego").

Jako ciekawostkę można przytoczyć, że według informacji w "Słowniku nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku" Kazimierza Rymuta sporządzonym na bazie PESEL z 2002 r. nazwisko Gabinet nosiły 102 osoby (51 kobiet i 51 mężczyzn), najwięcej – po 17 – zamieszkiwało w powiatach polkowickim i złotoryjskim.

Katarzyna Burska

Dzień dobry!

Czy mogę prosić o wskazanie pochodzenia i znaczenia nazwiska Godzała?

Pozdrawiam

W. O.

Dzień dobry,

nazwisko Godzała jest tzw. odapelatywem, czyli zostało utworzone albo od wyrazu pospolitego godzić, który w staropolszczyźnie znaczył  ‘nastawać na kogoś, zasadzać się’, albo od zwrotu godzić się 2. ‘być stosownym, mieć wartość, zgadzać się’ (definicje na podstawie Słownika staropolskiego, pod red. S. Urbańczyka, t. II, s. 173).

Warto pamiętać, że nazwiska miały za zadanie nie tylko nazywać, ale także odróżniać jedną osobę od drugiej. Mogły także być swoistym  utrwaleniem niekiedy przypadkowego, jednostkowego zachowania, posiadania jakiejś cechy charakteru czy charakterystycznego wyglądu. Można więc uznać, że osoba nosząca to nazwisko uznana została przez kogoś albo za osobę napastliwą, albo za osobę zgodną i dlatego zyskała takie właśnie miano.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam,

jaka jest etymologia nazwiska Małysz?

Pozdrawiam,

M.M.

Dzień dobry,

nazwisko odapelatywne - czyli pochodzące od rzeczownika pospolitego - Małysz (ale także Malisz) wywodzi się od prasłowiańskiego rzeczownika *malyšь ‘dziecko, chłopczyk, istota mała’.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam,

Mam pytanie? Pochodzenie nazwiska Millaty.

Skąd przybyli, czyżby Włochy. Mojego dziadka Malinowskiego kuzyni nosili to nazwisko. W genetece sporo jest rodzin noszących to nazwisko.

Prosiłbym o pomoc.

Pozdrawiam

Marek

Zgodnie z obowiązującymi w naszej poradni zasadami nie zajmujemy się ustalaniem etymologii nazwisk – wyjątek czynimy jedynie dla tych, których motywacja jest czytelna i znajduje potwierdzenie w opracowaniach Kazimierza Rymuta "Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny" lub Zofii Kowalik-Kalety, Leonardy Dacewicz i Beaty Raszewskiej-Żurek "Słownik najstarszych nazwisk polskich". Niestety, nazwisko Millaty nie zostało odnotowane w żadnym z ww. źródeł, co może świadczyć o jego znikomej frekwencji w języku polskim.

Katarzyna Burska

Chciałam zadać pytanie o nazwisko Ochęduszko , jego pochodzenie potrzebne do odrobienia lekcji z jęz. polskiego a nigdzie informacji o tym nazwisku nie mogę znaleźć. Dziękuję za odpowiedź pozdrawiam

Informacje dotyczące pochodzenia nazwisk można odnaleźć w opracowaniu Kazimierza Rymuta "Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny", Kraków 1999. Stamtąd też dowiadujemy się, że nazwisko Ochędóżka (i jego inne warianty ortograficzne, w tym Ochęduszko) pochodzi od słowa ochędóżka oznaczającego wyprawę panny młodej. Nazwiska z członem Ochęd- etymologicznie łączą się z dawniej używanym czasownikiem ochędożyć 'oporządzić, przyozdobić'.

Katarzyna Burska

Witam!

Czy mogę poprosić o podanie znaczenia nazwiska Oduch?

J. Oduch

Dzień dobry,

nazwisko Oduch jest odapelatywne, co oznacza, że powstało od wyrazu pospolitego (apelatywu) - albo od słowa oducha znaczącego tyle co 'dychawiczność, duszność' (definicja za Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz J., A. Kryński A., W. Niedźwiedzki, Warszawa 1900-1927), albo od słowa odąć się ‘nadąć się, nabrzmieć’ (Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1953 -2002) czy odymać się ‘napełniać się powietrzem zwiększając objętość’, ‘nabrzmiewać, puchnąć, wzdymać się’ (Słownik polszczyzny XVIwieku, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1966-2004).

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

chciałabym poprosić o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Ostróżka.

Z poważaniem,

Maria Ostróżka

Szanowna Pani,

nazwisko Ostróżka pochodzi od rzeczownika pospolitego ostroga, który został zdrobniony do formy → ostróżka i znaczy tyle, co ‘kolec do pobudzania konia do biegu’ (Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, Warszawa 1953, s. 1387).

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry

Pisze w sprawie pochodzenia mojego nazwiska "Skuczyński" nie udało mi się odnaleźć słów od których może pochodzić. Na pierwszy rzut oku nie widać też żadnych wskazówek jak na przykład przy nazwisku "Nurek" Liczę na jakieś pokierowanie mnie bądź wskazówkę która pomogła by jakoś odnaleźć znaczenie w tym nazwisku.

Z góry dziękuję

Nazwiska Skuczyński i Szkuciński mają charakter odmiejscowy. Zdaniem prof. Kazimierza Rymuta zostały utworzone od wyrazu Szkucin, oznaczającego wieś położoną w województwie świętokrzyskim, i wskazują na jej dawnego właściciela.

Bartłomiej Cieśla

Mam pytanie związane z nazwiskiem Suska, co ono znaczy w Slowianskim , Hebrajskim i Aramejskim , oraz od czego wzięło początek słowo suska?

Dzień dobry,

w języku polskim nazwisko Suska wywodzimy od współczesnego apelatywu (nazwa apelatywna jest synonimicznym określeniem rzeczownika pospolitego) 'sus', oznaczającego długi skok. Do tego apelatywu dodawane są w polszczyźnie różne formanty, np. -ka, -ki, -ko, -ke, tworząc nazwiska: Suska, Suski, Susko, Suske.

Jeżeli chodzi o znaczenie słowa sus - w języku hebrajskim oznacza ono 'konia'. Niestety nie znalazłam tego leksemu w słowniku aramejskim.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Droga Poradnio!

Włodek O.

Szanowny Panie,

zgodnie z etymologią ludową nazwa Częstochowa łączy się z popularnym uzasadnieniem, że pątnikom podążającym na Jasną Górę wieża klasztoru często się chowa. Pochodzenie wyrazu jest jednak inne. Częstochowa to wieś lub posiadłość Częstocha, czyli należąca do człowieka imieniem Częstoch. Częstochowa jest więc etymologicznie przymiotnikiem dzierżawczym. Pomimo swej historycznej przymiotnikowości nazwa ta jest odmieniana jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, a więc: D. Częstochowy, C. Częstochowie, B. Częstochowę.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam,

Jestem zainteresowana etymologią nazwy miasta: Rzgów. Skąd może ona pochodzić?

Niestety, wszystkie dostępne źródła zajmujące się etymologią nazw miejscowych podają, że jest to forma niejasna. Największy autorytet w tej dziedzinie, Stanisław Rospond w opracowaniu "Nazwy miast i gmin PRL" przypuszczał, że jest to tzw. nazwa dzierżawcza, czyli oznaczająca ziemię należącą do kogoś o imieniu zawierającym w sobie prasłowiański rdzeń *rъg- (taki sam, jak np. w nazwie miejscowej Rgielsko). Jednak nie wiadomo, jakie to było imię i na ile ta hipoteza jest trafna.

Izabela Różycka

Jaka jest etymologia słowa penitencjarny?

Wyraz penitencjarny w znaczeniu 'dotyczący kary pozbawienia wolności' bezpośrednio wywodzi się od francuskiego przymiotnika penitentiaire. Natomiast podstawą całej grupy wyrazów funkcjonujących w różnych językach europejskich jest łaciński rzeczownik poenitentia 'pokuta'.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

zwracam się z uprzejmym zapytaniem o etymologię oraz historię słowa "wartość" w języku polskim. Od kiedy ono funkcjonuje w naszym języku ?

Będę wdzięczna za odpowiedź.

Z poważaniem - Urszula Ostrowska 

Abstrakcyjny rzeczownik wartość został utworzony od przymiotnika wart, podobnie jak dobro od dobry, mądrość od mądry, głupota od głupi, radość od rad itp. Sam przymiotnik wart jest natomiast zapożyczeniem z niemieckiego wert 'wart, godny, drogi, szanowny'.

Izabela Różycka

Czy etymologicznie "cmentarz" i "cement" są rodziną językową? Jeśli tak czym można to wyjaśnić? Dziękuję :)

Rzeczownik cmentarz pochodzi od greckiego słowa koimētḗrion oznaczającego ‘miejsce pochówku zmarłych’, a dosłownie ‘miejsce snów’, (od koimēō ‘układam do snu’ i terēō ‘ochraniam’). Rzymianie przejęli to określenie od Greków i stworzyli zlatynizowany odpowiednik coemeterium 'miejsce snu, spoczynku'. Z łaciny rzeczownik ten trafił do języka polskiego (wraz z przyjęciem przez Polaków chrześcijaństwa, choć pierwsze zapisy tego słowa pochodzą dopiero z XV wieku) i uzyskał kilka form: cmyntarz, cmyntorz, cmynterz, ale ostatecznie w naszym języku utrwaliła się forma cmentarz.

Z kolei rzeczownik cementpochodzi od łacińskiego słowa caementum znaczącego tyle co 'kamień tłuczony'.

Jak wskazują obie etymologie brak w nich wspólnego mianownika - cmentarz i cement to dwa różne, jeśli chodzi o pochodzenie i znaczenie, wyrazy.

Agnieszka Wierzbicka

Witam, interesuj się etymologią słowa, -zakład- i -fabryka-

Putanie drugie, które słowo bliższe sercu?

W "Etymologicznym słowniku języka polskiego" Andrzeja Bańkowskiego czytamy, że wyraz fabryka pochodzi z łac. fabrica 'rzemiosło, warsztat, wytwarzanie czegoś sztuką rzemieślniczą' (a to z kolei od faber 'rzemieślnik'). W nowszym znaczeniu (o wielkich wytwórniach przemysłowych) słowo to wykazuje związki z niem. fabrik, fr. fabrique. Z kolei zakład – jak głoszą informacje w "Polskim słowniku etymologicznym" Witolda Mańczaka – pochodzi od prasłowiańskiego *zakladъ, który jest rzeczownikiem od czasownika *za-klasti 'kłaść'. O tym, którego z tych słów używać, powinien decydować nadawca, biorąc pod uwagę znaczenie wyrazu i kontekst, w jakim został użyty.

Katarzyna Burska

Od jakiego słowa pochodzi wyraz "grzeczny"?

Przymiotnik grzeczny pochodzi od rzeczownika rzecz, który występował w wyrażeniu być k rzeczy (co znaczyło tyle co 'być stosownym, odpowiednim, rozsądnym, dobrze ułożonym'). Na skutek przekształceń wyrażenie być k rzeczy zmieniło się w być krzecznym i stało się dzisiejszym grzecznym (Słownik etymologiczny języka polskiego PWN, K. Długosz-Kurczabowa, Warszawa 2005, s. 450-451).

Agnieszka Wierzbicka

Jaka jest etymologia słowa głowa? Czy to prawda, że słowo to pochodzi od "goły"?

Słowo głowa używane było w polszczyźnie już w XIII wieku. Jest to kontynuant prasłowiańskiego *golova. To wyraz ogólnosłowiański, co oznacza, że można go spotkać w różnych językach należących do tej rodziny, np. pol. głowa, czes. hlava, ros. golowá, ukr. holowá. W polszczyźnie prasłowiańska grupa *-ol- między dwoma spółgłoskami rozwinęła się w -ło-. W językach wschodniosłowiańskich w -oło-, a w językach południowosłowiańskich (oraz w czeskim i słowackim) w -la-.

Odnosząc się do drugiego pytania: istnieje przypuszczenie, że wyraz głowa łączy się znaczeniowo z przymiotnikiem goły, pochodzącym od prasłowiańskiego *golъ, ale źródła etymologiczne wskazują także na możliwe pochodzenie od *gel- czy *žl’vь "żółw", gdzie elementem wspólnym byłaby 'skorupka, czaszka, gałka' (K. Długosz-Kurczabowa, Słownik etymologiczny PWN, Warszawa 2005, s. 157).

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

bardzo proszę o pomoc w ustaleniu etymologii słowa "komputer".

Z góry serdecznie dziękuję.

Dzień dobry,

leksem komputer to zapożyczenie z języka angielskiego computer 'kalkulator, elektroniczna maszyna cyfrowa', powstałe od łacińskiego computare 'obliczyć, sumować, liczyć'. Co ciekawe w staropolszczyźnie funkcjonowała cała rodzina słów wywodzących się od wspomnianej łacińskiej nazwy, np. komput 'liczba, rachunek', komputować 'obliczać, kompletować', komputacja 'odliczanie', komputowy 'rejestrowy, rachunkowy, etatowy'. Jednak we współczesnej polszczyźnie określenia te są używane bardzo rzadko.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Witam,

od czego pochodzi słowo morderca?

Pozdrawiam,

Emil Mały

Dzień dobry,

etymologia wyrazu morderca, używanego w polszczyźnie od XVI wieku (pierwszy raz pojawiło się ono w tekście pisanym w "Żywotach Świętych" u Piotra Skargi, w 1579 roku), wskazuje na pochodzenie tego słowa od staropolskiego morderz, czyli 'zabójca'. Ów staropolski wyraz, używany już w XIV wieku (aż do wieku XVII), przywędrował do Polski z języka staro-górno-niemieckiego od morder 'morderca' (obecnie w języku niemieckim funkcjonuje forma der Mọ̈rder).

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam,

czy mogę poprosić o etymologię wyrazu pająk?

Pozdrawiam

Jarek J.

Dzień dobry,

wyraz pająk wywodzi się z języka prasłowiańskiego, od słów *pa-ąkъ, *põ-onk-o-s pochodzących od czasownika*po-enk-  ‘pokrzywić’. Nazwę tę łączyć należy z cechą pająka utrwaloną w świadomości ludzi - każdy pająk ma bowiem długie i zarazem pokrzywione odnóża (A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2000, t. 2, s. 485).

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry!

Czy mogliby Państwo wyjaśnić etymologię słowa przedsiębiorstwo?

Z góry dziękuję!

K. Król

Wyraz 'przedsiębiorstwo' pochodzi od XVIII wiecznego czasownika „przedsiębrać” (od ‘brać przed siebie’) w znaczeniu ‘zamierzać, planować, wybierać, postanawiać, próbować coś zrobić’ (A. Bańkowski, Słownik etymologiczny języka polskiego, 2000, t. 2, s. 834). Owo zamierzanie czy planowanie jest oczywiście ściśle powiązane z faktem działania człowieka – właściciela przedsiębiorstwa ('przedsiębiorcy'), menedżera czy zespołu pracowników.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

proszę o podanie etymologii słowa SEMINARIUM.

Dziękuję i pozdrawiam

Kazimiera Wawrzynów

Szanowna Pani,

etymologię słowa seminarium można znaleźć m.in. w Słowniku wyrazów obcych PWN. Wskazuje on, że swoje odległe źródło wyraz ten ma w języku łacińskim - seminarium to 'rozsadnik, szkółka roślin' pochodzący od wyrazów seminarius 'nasienny' i semen semenis 'nasienie' w znaczeniu 'rodzaj szkoły'. Do polszczyzny wyraz ten trafił za pośrednictwem francuskiego séminaire.

Początkowo wyraz ten odnosił się miejsc, gdzie kształceni byli np. księża czy nauczyciele (seminarium duchowne, seminarium nauczycielskie), jednak z czasem znaczenie tego słowa rozszerzyło się i dotyczyć zaczęło m.in. zajęć dydaktycznych dla studentów starszych lat studiów i doktorantów oraz spotkań naukowców zajmujących się jakąś dziedziną wiedzy.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

bardzo proszę o pomoc w ustaleniu etymologii słowa "kawa", w znaczeniu nazwy używki (produktu spożywczego).

Dziękuję serdecznie.

Z wyrazami szacunku,

Michał M. Jankowski

Panie Michale,

wyraz kawa został zapożyczony do polszczyzny za pośrednictwem języka tureckiego kahve z języka arabskiego kahwa. To arabskie określenie wywodzi się od zapelatywizowanej nazwy geograficznej Kaffa w południowej Abisynii, gdzie dziko rosły krzewy kawowe (za K. Długosz-Kurczabowa, Słownik etymologiczny języka polskiego, PWN, 2005).

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

etymologia słowa klusek

Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia podaje: kluska i klusek - potrawa z ciasta, w XVI w. klosek/klusek - mączna potrawa, ugotowane bryłki ciasta; kaszubskie klȯska/klȯsk/klusk. Zgrubienie klucha. Zapożyczenie z niemieckiego Kloss - bryła, skiba; kluska. Przyswojone za pomocą przyrostka -ka i -ek. Warto nadmienić, że obie formy rodzajowe są poprawne. Trzeba jednak pamiętać o konsekwencji w odmianie: M. lp. ten klusek, D. l.mn. tych klusków/M lp. ta kluska, D. l.mn. tych klusek.

Katarzyna Jachimowska

Czy mogę poprosić o wskazanie pochodzenia słowa mezalians?

Karol L.

Panie Karolu,

słowo mezalians przywędrowało do polszczyzny w XVII wieku z języka francuskiego - mèsalliance. Słowo to we francuszczyźnie pochodzi od słowa alliance 'związek, zwłaszcza małżeński'.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Geneza słowa obóz

W "Słowniku etymologicznym języka polskiego" Wiesława Borysia znajdujemy informację, że obóz to rzeczownik pochodzący od prasłowiańskiego czasownika *ob-vezti oznaczającego 'wioząc kogoś lub coś, objechać wiele miejsc'. W rzeczowniku tym doszło do wymiany rdzennego *e na *o. Prasłowiańskie *obozъ (<*obvozъ) oznaczało z kolei 'to, co się wiezie, przewozi z miejsca na miejsce', 'ciężary, bagaże; tabory; miejsce czasowego pobytu wojska'.

Katarzyna Burska

Witam!

Poproszę o podanie pochodzenia słowa promocja.

Jakub S.

Wyraz promocja został zapożyczony z łaciny, pochodzi od promotio utworzonego od czasownika promovere 'posuwać naprzód, szerzyć'. Słowo to funkcjonuje w polszczyźnie od XVI wieku i oznaczało pierwotnie 'forytowanie, popieranie kogoś, podwyższanie'. Z czasem wyraz ten zyskał także znaczenie 'rezultat takiego poparcia', czyli tyle co 'awans', np. promocja szkolna, doktorska. W ostatnim czasie promocja zyskała kolejne znaczenie - są to 'działania zmierzające do zwiększenia popularności jakiegoś produktu lub przedsięwzięcia; promowanie, upowszechnianie'. Tym samym pierwotne znaczenie wskazujące na podwyższenie jakiejś wartości czy awans ustępuje promocji, jako obniżeniu ceny.

Agnieszka Wierzbicka

Witam

Chciałem zapytać, dlaczego w ogóle oznacza wcale? Czy w ogóle jako całość, brak całości, tak to rozumieć? Chodzi mi o etymologię.

Pozdrawiam Dziękuję.

Rzeczownik ogół ma dzisiaj znaczenie 'zespół przedmiotów, zjawisk, osób, tworzących pewną całość, należących do jednego typu', też 'społeczeństwo, społeczność'. Znaczenia te wywodzą się z dawniejszego 'całość, całokształt'. Rzeczownik ten wywodzi się z prasłowiańskiego *o(b)gulъ 'to, co jest otoczone, okrążone', a to prawdopodobnie od *o(b)gul'ati 'otoczyć, okrążyć w tańcu'. Wyrażenie na ogół w zdaniach twierdzących znaczy 'ogólnie rzecz biorąc, podsumowując, w sumie', a w zdaniach zaprzeczonych 'zupełnie, wcale, ani trochę'. A zatem Pana wnioskowanie co do pochodzenia tego znaczenia jest trafne.

Izabela Różycka

Dzień dobry. Interesuję mi etymologia wyrazów "krezus" i "parias".

Dziękuję.

Z poważaniem,

Aleksandra Buzun

Wyraz krezus, oznaczający człowieka bardzo bogatego, pochodzi od imienia starożytnego króla krainy w Azji Mniejszej o nazwie Lidia. Żyjący w VI wieku przed naszą erą Kroisos słynął z bogactwa w całym basenie Morza Śródziemnego. Mamy tu zatem do czynienia z przeniesieniem nazwy własnej do klasy wyrazów pospolitych.

Jeżeli chodzi o wyraz parias, jego źródłem jest język tamilski. Słowniki różnią się co do formy wyrazu podstawowego (paraijar, parayan, pareyan, parijan). Oznaczał on pierwotnie dobosza, następnie członka najniższej grupy społecznej, człowieka pozbawionego wszelkich praw. Jest to wyraz międzynarodowy, tzw. internacjonalizm, więc trudno określić, z jakiego języka dostał się do polszczyzny - mogły to być język angielski, francuski lub niemiecki.

Izabela Różycka

Od czego pochodzi słowo śniadanie? Zawsze wydawało mi sie że śniadanie to "śniade danie" bo zwykle rano jadano nabiał, tymczasem gdzies się spotkałam ze stwierdzeniem że rdzeń pochodzi od czasownika "śniadać" a ten z kolei od czasownika "śnić". Jaka jest prawda?

Śniadanie to rzeczownik odczasownikowy o takiej samej budowie jak np. klękanie od klękać, wykonywanie od wykonywać, nagrywanie od nagrywać, zjadanie od zjadać itp. Podstawą tego wyrazu jest czasownik śniadać, który do XV wieku znaczył właśnie 'zjadać' (to znaczenie zachowało się do dzisiaj w niektórych gwarach ludowych), a w późniejszym czasie zawęził swoje znaczenie do zjadania tylko jednego posiłku, a mianowicie porannego. Obecnie nie jest już używany. Czasownik ten wywodzi się z prasłowiańskiego *sъn - ědati 'zjadać', czyli czasownika wielokrotnego od *sъn - ěšti 'zjeść'.

Przymiotni śniady, o którym Pani pisze, to też wyraz prasłowiański o pierwotnej formie śmiady (psł. *smědъ). Oznaczał on kolor jasnobrązowy, dlatego niektórzy językoznawcy wywodzą go od prasłowiańskiej nazwy miedzi (*mědъ). Współcześnie oznacza ciemną cerę, można nim określać również człowieka mającego ciemną karnację. Z takim znaczeniem raczej nie kojarzy się z nabiałem, ponieważ w tym wyrazie mamy rdzeń biał-, taki jak w wyrazie biały.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

czy to prawda, że wyraz chleb jest zapożyczeniem? Dowiedziałam się tego od koleżanki, ale ona nie potrafiła mi powiedzieć z jakiego języka pochodzi to zapożyczenie.

Będę wdzięczna za odpowiedź!

Z poważaniem,

Ewa Jasionka

Szanowna Pani,

wyraz chleb jest rzeczywiście zapożyczeniem. Pochodzi z germańskiego *hlaiba, które trafiło do polszczyzny za pośrednictwem języka staro-wysoko-niemieckiego (forma hlaib). Współcześnie Niemcy używają formy einLaib, oznaczającej ‚bochenek’ (np. ein LaibBrot 'bochenek chleba'). Germanizm ten jest stary, trafił bowiem do polszczyzny w okresie staropolskim, dlatego prawdopodobnie większości z nas trudno rozpoznać w nim wyraz obcego pochodzenia.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

czy słowo "górnik" tworzy rodzinę wyrazów ze słowem "góra"? Czy też jest to zapożyczenie z j. niemieckiego?

Pozdrawiam

Anna Krasoń

Wyrazy góra i górnik oparte są na jednym rdzeniu i należą do tej samej rodziny. Pierwszy z nich na przestrzeni wielu stuleci oznaczał nie tylko wzniesienie, lecz także kopalnię. Znaczenie to uwzględniono m.in. w słowniku Doroszewskiego, z adnotacją, że jest przestarzałe. W XIX-wiecznym Słowniku języka polskiego (Wilno, 1861) wspomniany wariant treściowy notowany jest na drugim miejscu, co oznacza, że w tamtym czasie musiał być powszechny. Dlaczego kopalnie nazywano górami? Wynika to stąd, że pierwsze prace wydobywcze nie były prowadzone pod ziemią, ale we wnętrzu skał i górskich masywów. Inna hipoteza mówi, że górnik to kalka niemieckiego słowa Bergmann (< Berg ‘góra’), utworzona przez wyzyskanie polskiego rdzenia  – takie wyjaśnianie przedstawia m.in. Witold Mańczak w Polskim słowniku etymologicznym.

Bartłomiej Cieśla

Dzień dobry,

ostatnio nurtuje mnie pytanie, dlaczego "jeż" zapisujemy przez "ż", natomiast imię Jerzy - przez "rz". Czy ma to jakiś związek z ewolucją języka, jeden z wyrazów powstał wcześniej?

Dziękuję za odpowiedź!

Wyraz pospolity jeż i nazwa własna Jerzy nie są ze sobą spokrewnione, mają inne etymologie, co wpłynęło na rozbieżności ortograficzne.

Jak wskazuje Jan Grzenia w "Słowniku imion", antroponim Jerzy pochodzi od greckiego Geōrgios (a to z kolei od wyrazu pospolitego geōrgos 'rolnik'). W Polsce imię to pojawiło się w średniowieczu, zapośredniczone zostało z języka czeskiego, w którym funkcjonowało w postaci Jiří (w polszczyźnie -irz przeszło z czasem w -erz). Najstarsze zapisy wariantów imienia Jerzy odnotowane zostały w XIV w. (Jerzyk, Irko, Jirko, Jerzyca), w obecnej postaci funkcjonuje powszechnie prawdopodobnie od XVI w.

Wyraz jeż pojawił się w polszczyźnie – w zależności od ustaleń badaczy – w XIV (Andrzej Bańkowski) lub XV w. (Wiesław Boryś). Pochodzi od prasłowiańskiego *ežь. W podobnej postaci funkcjonuje także choćby w innych językach słowiańskich: czeskim (ježek) czy rosyjskim (ëž). Obecne w jęz. litewskim ežỹs, łotewskim ezys czy greckim ekhĩnos pozwalają zakładać, że wszystkie wymienione wyrazy pochodzą od praindoeuropejskiego*eǵh(i)- 'żmija'. Warto także podkreślić, że już w XII w. istniała w Polsce nazwa osobowa Jeż, w średniowieczu odnotowano także także nazwy miejscowe: Jeżewice (XIII w.), Jeżewo (XIV w.), Jeżowice (XIV w.), Jeżów (XII w.).

Katarzyna Burska

Szanowna Poradnio!

Jak powinienem nazwać mieszkańca Kaszub? Znam nazwę Kaszub, ale czytałem gdzieś o określeniu Kaszuba. Która z tych nazw jest właściwa?

Pozdrawiam

Andrzej B.

Panie Andrzeju,

Kaszub, jak i Kaszuba, jako określenia męskich mieszkańców Pomorza Gdańskiego i wschodniej część Pomorza Zachodniego, są poprawne i aprobowane we współczesnej polszczyźnie. Z tą drugą formą spotykamy się rzeczywiście rzadziej, bowiem funkcjonuje ona głównie na Pomorzu i pochodzi od kaszubskiego słowa Kaszëba. Co ciekawe forma ta ma w polszczyźnie swoją wielowiekową tradycję - notuje ją wydany na początku XX wieku (1902) tom 2 Słownika języka polskiego pod red. J. Karłowicza, A. A. Kryńskiego, W. Niedźwiedzkiego (tzw. Słownik warszawski), gdzie podane są następujące wyjaśnienie: "nazwa, dawana Kaszubom, mówiącym z miejska" oraz "nazwa, dawana Kaszubom mówiącym czystym językiem ludowym", a także napisał o niej Aleksander Brückner w swoim Słowniku etymologicznym języka polskiego "nazwa ostatka Słowian pomorskich, niegdyś Notecią od Polan przedzielonych, pochodząca z 13. wieku".

Łącze pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Byłbym wdzięczny za odpowiedź na pytanie czy istnieje związek pomiędzy słowem kawa a nazwiskiem Kawa, bardzo w Polsce popularnym (nosi je dużo ponad 7 tys.osób). Jest także kilkaset osób o nazwisku Tytoń. Jakie jest pochodzenie tego ostatniego.

Oba te nazwiska pochodzą od wyrazów pospolitych (słów kawa i tytoń, które ze względu na potrzeby nazewnicze zostały przeniesione do kategorii nazw własnych). Pierwsze z nich odnajdujemy w internetowym słowniku nazwisk pod red. prof. Aliny Naruszewicz-Duchlińskiej. Jej zdaniem, nawiązuje ono do jednego spośród wielu wariantów znaczeniowych, jakie na przestrzeni kilku stuleci przypisywano pospolitemu odpowiednikowi. W opracowaniu czytamy, że kawa to m.in. 1. ziarna, nasiona z drzewa kawowego, z których przyrządza się napój, 2. napój z ziaren kawowych przyrządzony, 3. napój z ziarn innych roślin na wzór kawy przyrządzony, 4. napój z buraków, 5. przenośnie przyjęcie głównie z kawy złożone, 6. porcja kawy, 7. przenośnie kawiarnia, 8. wesoła kawa = dom publiczny, burdel, 9. prosić na czarną kawę = dać w skórę, 10. daszek na słupach do składania drewna pod domem, 11. wydrążenie, 12. kawka, 13. przenośnie plotkarz albo plotkarka, 14. przenośnie brednie, banialuki, głupstwa, 15. bieda, kłopot, 16. pójść w kawy = być wystrychniętym na dudka, głupca, 17. kleks.

Bartłomiej Cieśla

W polskim, oficjalnym tłumaczeniu austriackiej ustawy o wewnętrznym urządzeniu sądownictwa z 1852 r. znajduje się następujący fragment:

"Dłużnicy , podpadli krydzie, względem których postępowanie krydalne nie jest jeszcze ukończone...". W niemieckiej wersji fragment ten brzmi: "In Konkurs verfallene Schuldner, deren Konkursverhandlung noch nicht beendigti ist...". Nie ma wątpliwości, że chodzi tu o upadłość. O ile znane mi są określenia insolwencja (z łaciny), postępowanie konkursowe (z niemieckiego), to jednak zajmując się prawem, nigdy nie spotkałem się z określeniem "kryda" (kryga?) i zastanawiam się jakie może być jego pochodzenie.

Słowo kryda - bo o nie chodzi - notowane jest m.in. w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego (II połowa XX wieku). Funkcjonuje w nim jako potoczne określenie kredytu, a także przestarzała forma sygnująca bankructwo i upadłość. Podobne ujęcie znajdujemy w Słowniku języka polskiego pod red. Karłowicza, Kryńskiego i Niedźwiedzkiego (1902). Czytamy w nim, że przywołany wyraz ma kilka wariantów ortograficznych: krejda, kreta, kryda, kryjda czy kryta i oznacza m.in. 'kredyt' oraz 'rachunek' (inna definicja to 'kawałek [...] używany do pisania, niekiedy w postaci laseczki'). Redaktorzy słownika podają źródłosłów wyrazu, wiążąc go z łacińskim słowem creta i niemieckim Kreide. Jak zauważa Andrzej Bańkowski, wyjaśniając pochodzenie jednostki, należności kredytowe zapisywano niegdyś kredą - w sklepach czy np. karczmach. Tym należy tłumaczyć fakt, że w jednej formie zawarte były odległe - jak mogłoby się dzisiaj wydawać - treści.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Czy wyrazy "laser" i "laska" należą do rodziny wyrazu "las"?

Słowa las i laska są oparte na tym samym prasłowiańskim rdzeniu (lěs-) i należą do jednej rodziny. Nie jest spokrewniony z nimi wyraz laser, zapożyczony z języka angielskiego (skrót od 'light amplification by stimulated emission of radiation' 'wzmacnianie światła przez wymuszoną emisję promieniowania').

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Szanowni Państwo,

Interesuje mnie pochodzenie słowa "matlesa" (a może raczej: "matles"?). Spotkałem się z tym słowem w znaczeniu pospolitej wytłaczanki w jakiej kupuje się jajka. Jednak osoby używające słowa "wytłaczanka", przeważnie o "matlesie" kompletnie nie słyszeli. Jest to moja "zdobycz językowa" z Radomia - może to jakiś regionalizm?

Matlesa brzmi mi z niemieckiego. Czy faktycznie tak jest?

Z góry dziękuję za odpowiedź

Szanowny Panie,

z pewnością określenie r.męs. matles/matlesy (opakowanie na jajka) jest regionalizmem (np. w naszym regionie, tj. łódzkim, rzadko spotykanym). Co do jego pochodzenia - nie znajdziemy źródłosłowu, ani w języku niemieckim, ani angielskim, ani innych, ościennych językach, a - co ciekawe i niezwykle rzadkie we współczesnej polszczyźnie - w języku francuskim! Otóż nasz poczciwy matles pochodzi od francuskiego matelassé 'wytłaczany, wyściełany'.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

PS Przepraszam za tak długą zwłokę w odpowiedzi - wynikła ona z przyczyn technicznych, niezależnych od redakcji poradni.

od czego pochodzi słowo murzyn?

Autorzy słowników etymologicznych zgodni są co do tego, że wyraz Murzyn pojawia się w polszczyźnie w XIV w. jako jednostka zapożyczona na potrzeby translatoryki biblijnej.  Może pochodzić od łacińskiego maurus ‘czarny’ – taką hipotezę przedstawia m.in. Aleksander Brückner. Kwestionuje ją Andrzej Bańkowski, doszukując się źródłosłowu w prasłowiańskiej formie murъ ‘ciemny’. Z dużym prawdopodobieństwem słowo Murzyn bezpośrednio zostało przejęte do polszczyzny z języka staroczeskiego (w nawiązaniu do jednostki muřín).

Bartłomiej Cieśla

Jak nazywano dni tygodnia za Mieszka I i wcześniej? Czy już przed chrystianizacją wtorek był wtórym dniem po pełni/nowiu(?) etc ?

Biorąc po uwagę to, że pierwsze zapisy polskich wyrazów pochodzą dopiero z XII w. (są to nazwy własne notowane w Bulli gnieźnieńskiej), trudno jednoznacznie przesądzać, jak wyglądała leksyka czasów Mieszka I. Oczywiście, możemy się tego domyślać, porównując poszczególne języki słowiańskie i dokonując tzw. rekonstrukcji wyrazów.

Ponieważ jesteśmy w stanie wskazać innosłowiańskie odpowiedniki podanego przez Panią leksemu (wśród nich czeski úterek czy rosyjski wtornik), co więcej forma ta pojawiała się w języku staro-cerkiewno-słowiańskim (vъtorъkъ), możemy z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że był to wyraz używany na naszych terenach w IX w. Innym argumentem w tej sprawie jest uwaga Aleksandra Brücknera, który podaje, że nazwy dni tygodnia to słownictwo związane z działalnością misjonarzy niemieckich na obszarach słowiańskich.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Witam!

Chciałam się zapytać, która forma jest poprawna - obwarzanek czy obarzanek? A może obie?

Pozdrawiam,

Ewa M.

Dzień dobry,

znana wszystkim Polakom nazwa wyrobu z ciasta wytrawnego, uformowanego w wałek i zwiniętego w kółko, to zarówno obwarzanek, jak i obarzanek. Poprawne są obie formy, które Pani podała.

Początkowo w polszczyźnie funkcjonowała nazwa obarzanek - pojawiła się ona już dawno, bo na już przełomie XIV i XV wieku. Określenie późniejsze, obwarzanek, powstało od czasownika obwarzać, czyli ‘obgotowywać’, bowiem ten typ pieczywa zanurza się najpierw we wrzątku, a dopiero potem piecze.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

Szanowni Państwo na samym wstępie chciałbym się przedstawić, nazywam się Michał Nitoń i mam do Państwa uprzejmą prośbę o poradę dotycząca odmiany mojego nazwiska. Nie ukrywam, że od wielu lat zarówno mi, jak i osobom w moim otoczeniu towarzyszy ten sam problem. Czy odmienia się moje specyficznie brzmiące nazwisko "Nitoń". Zgodnie z Wielkim słownikiem poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją pana Andrzeja Markowskiego należy odmieniać wszystkie nazwiska, również te zagraniczne z wyjątkiem tych, które kończą się na "u".

W związku z powyższym uprzejmie proszę o poradę, w jaki sposób należy odmieniać moje imię i nazwisko oraz czy poniżej wskazane jest poprawne.

M. Michał Nitoń

D. Michała Nitonia

C. Michałowi Nitoniowi

B. Michała Nitonia

N. Michałem Nitoniem

M. Michale Nitoniu

W. Michale Nitoń!

Nie ukrywam, że w niektórych przypadkach towarzyszy mi drobna konsternacja, czy aby na pewno jest to poprawna forma.

PS Czy orientują się Państwo, jaka jest etymologia nazwiska Nitoń? Moje drobne poszukiwania wskazują na dawną nazwę pierwiastka radonu - niton, ewentualnie może to być nazwa angielskiej miejscowości, albo kalka z języka niemieckiego oznaczającego nić - Nitte, chciałbym zaznaczyć, że pochodzę z Bielska-Białej, a więc miasta żydowsko-austriackiego.

Pozdrawiam i życzę miłego dnia

Michał Nitoń

Dzień dobry,

Panie Michale nie powinien obawiać się Pan odmiany własnego nazwiska - zapewne nie zawahałby się Pan przy odmianie nazwiska znanego, polskiego poety Jana Lechonia! I dokładnie tak, jak nazwisko tego skamandryty, odmieniać powinno się Pana nazwisko:

M. Michał Nitoń

D. Michała Nitonia

C. Michałowi Nitoniowi

B. Michała Nitonia

N. Michałem Nitoniem

M. Michale Nitoniu

W. Michale Nitoń!

Jeśli zaś chodzi o etymologię Pana nazwiska, to skłaniałabym się ku zaczerpnięciu go z języka niemieckiego - i albo (jak sam Pan wskazał) od słowa Nitte (nić), albo od nieten (nitować).

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam, czy terminy garażowanie i parkowanie w dwudziestoleciu międzywojennym posiadało tę samą etymologię?

Dziękuję

Pytanie nie zostało do końca precyzyjnie sformułowane, etymologia, czyli pochodzenie wyrazu, jest bowiem niezależna od tego, w jakim okresie owego wyrazu używamy, nie zmienia się wraz z upływem czasu. Parkowanie, czyli 'umieszczanie pojazdów w miejscach przeznaczonych do postoju', to derywat rzeczownikowy od czasownika parkować, a ten z kolei wywodzi się od ang. park. Garażowanie, czyli 'przechowywanie samochodów lub innych pojazdów mechanicznych w pomieszczeniu do tego przeznaczonym', to zaś derywat rzeczownikowy od czasownika garażować, a ten pochodzi od rzeczownika garaż (fr. garage).

Katarzyna Burska

Dzień dobry

Od miesiąca jestem na Islandii i pracuję tu. Mój pracodawca udostępnił mi pewne oprogramowanie. W jednym z okienek pojawiły się przyciski "Vista", czyli "OK/Zatwierdź", i "Hætta við", czyli "Anuluj". Mnie one się skojarzyły - tu zaznaczę, że to skojarzenie rodziło się jakby przez mgłę, nie od razu - z "wiśta" i "hetta". Przez mgłę, nie od razu, bo ostatni raz te słowa słyszałem z ust dziadka ze 30 lat temu. Moje pytania brzmią: Jaka jest etymologia "wiśta" i "hetta"? Czy te słowa pasują do islandzkich przycisków? Pamiętam, że dziadek wołał też "wiśta wiii" (albo "wiśta wio") i "hetta wiii" (albo "hetta wio"). Czy "Hetta wiii" może pasować jakoś do "Hætta við"?

Pozdrawiam serdecznie w oczekiwaniu na odpowiedzi. :)

Przepraszam za długie oczekiwanie, ale odpowiedź na Pana pytanie wymagała konsultacji z germanistami.

Słownik gwar polskich J. Karłowicza zamieszcza hasła hetta (też hejta, hajta) w znaczeniu 'wykrzyknik przy poganianiu koni - na prawo!' i wiśta (wista) 'na lewo!'. Wyrazy te są zapożyczeniami z języka niemieckiego, a dokładniej niemieckiego wyrazu hott! wywodzącego się ze średnio-wysoko-niemieckiego hotte! - jako zawołanie do zwierząt pociągowych 'do przodu, na prawo!' oraz wist! ← ze staro-wysoko-niemieckiego winistar! 'na lewo!'. Jak widać, polskie gwary wiernie zachowują znaczenie zapożyczonych form. Jeżeli zaś chodzi o niemieckie podstawy obu zapożyczeń, to fakt, że istniały one już w języku staro-wysoko-niemieckim  i średnio-wysoko-niemieckim, oznacza, że należą do najstarszej warstwy słownictwa tego języka, czyli zapewne zawierają rdzenie pragermańskie. Język islandzki należy do tej samej rodziny językowej, nie ma więc wątpliwości, że pomiędzy formami staroniemieckimi i współczesnymi islandzkimi poleceniami komputerowymi istnieje związek etymologiczny. Mniej jasno przedstawiają się natomiast zależności znaczeniowe, ale przez wiele wieków odrębnego rozwoju tych języków  sens wyrazów mógł się wielokrotnie się zmienić.

Izabela Różycka

Witam,

szukam pochodzenia nazwiska Jasniewski/Jaśniewski. Wiem ze rodzina pochodzi z okolic Torunia i Gdanska

Dzień dobry,

zgodnie z zasadami funkcjonowania naszej poradni, nie udzielamy informacji na temat etymologii nazwisk (informację tę można znaleźć na głównej stronie poradni).

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Jakie jest pochodzenie w języku polskim spójnika "oraz" i używanego w języku potocznym słowa "no", synonimu "tak"?

Pozdrawiam, Andrzej Nogal

W poradni możemy odpowiadać tylko na jedno pytanie, a zatem: oraz, dzisiaj spójnik tzw. łączny, pierwotnie był inną częścią mowy, a mianowicie przysłówkiem o znaczeniu 'jednocześnie, zarazem'. Jak podaje J. Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego, przysłówek ten pochodził od wyrażenia przyimkowego (połączenia przyimka z rzeczownikiem) o raz, gdzie raz znaczy 'moment, chwila'. A zatem o raz od czegoś to tyle, co dzisiejsze o włos od czegoś. Używany był na oznaczenie bliskości w czasie, bezpośredniego następstwa, równoczesności czegoś. Nowa funkcja spójnikowa powstała z połączenia i oraz ('i zarazem') przez opuszczenie i.

Izabela Różycka

Jaka jest etymologia słowa: wonity (wymioty)? Czy istnieje jakiś związek tego wyrazu ze słowem wynijdź lub rosyjskim "вон иди!"?

Rzeczownik ten brzmi w rzeczywistości womity (czasownik womitować) i został przejęty z łaciny (vomitio),  gdzie miał takie samo znaczenie, jak w języku polskim. Słowniki określają ten wyraz jako przestarzały.

Izabela Różycka

Witam!

Chciałbym się dowiedzieć, skąd pochodzi słowo choinka?

Z poważaniem,

Adam

Panie Adamie,

współczesna nazwa choinka w znaczeniu ‘drzewko iglaste ozdabiane na święta Bożego Narodzenia’ wywodzi się od gwarowego określenia choina, czyli ‘młody, sosnowy las’ (tworzonego na wzór brzeziny, czyli ‘młodego, brzozowego lasu’ lub olszyny, czyli ‘młodego, olchowego lasu’). Owo znaczenie ‘las sosnowy’ – i choiny, i choinki – dość szybko rozszerzyło się i zaczęto nim określać ‘każdy las iglasty’.

Warto zaznaczyć, że w gwarach choinka oznaczała także ‘pęk iglastych gałęzi’. Ów pęk gałęzi w gwarach nazywano również podłaźniczką, bożym drzewkiem, a niekiedy wiechą.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam!

Chciałabym sie dowiedzieć, jakie jest pochodzenie słowa opaczny?

Pozdrawiam serdecznie,

Alina K.

Pani Alino,

słowo opaczny, które znaczy 'odwrotny, zwrócony do tyłu, przewrotny', pochodzi od opak. Słowo to używane było między XIV a XVIII wiekiem i oznaczało 'na odwrót, na wspak'. Pojawiło się w siedemnastowiecznym przysłowiu Gdzie opak wszystko się dzieje, głupi się z mądrych śmieje. Współcześnie utrwalona jest jednak forma na opak.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry, poszukuję etymologii słowa "synonim". Podejrzewam, że wynosi się z angielskiego "synonym" lub wspólnego języka, z którego Anglicy to zaczęrpnęli, ale internet nie pomaga uzyskać odpowiedzi - wpisanie jakiegokolwiek wyrazu wraz ze słowem "synonim" skutkuje wyświetleniem słów podobnych.

Wyraz synonim zaczerpnęliśmy z języka francuskiego (synonyme). Z kolei we francuskim wyraz ten pojawił się za pośrednictwem późnołacińskiego synonymum, który pochodzi od greckiego syn-ónymos 'współimienny, tj. noszący to samo imię (nazwę)'.

Agnieszka Wierzbicka

Od kilku lat zajmuję się odtwórstwem historycznym X wieku. Prosiłbym o informację o słowie wojna. Czy można domniemać, iż pochodzi od słowiańskich wojów?

Dziękuję za odpowiedź. Pozdrawiam.

Pańskie przypuszczenia są słuszne. W przeszłości istniała nie tylko postać woj (w znaczeniu ‘żołnierz’), ale także forma woin (o tym samym znaczeniu). Stąd m.in. wojna, wojeński (dziś: wojenny) i np. wojnik (војник) w języku serbskim.

Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz

Jakie jest pochodzenie słowa "broń"? Czy rzeczywiście można mówić, że "broń jak sama nazwa wskazuje, służy do obrony"?

Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia podaje przy haśle broń: 'od XIV w. narzędzie walki, oręż (staropolskie wyjątkowe 'nóż żelazny stanowiący część składową pługa, krój'), w XVI w. w formie bróń, bruń (taka postać istnieje dziś w gwarach); bronić - 'od XIV w. chronić, osłaniać, strzec, odbierać napad, ujmować się za kimś, nie pozwalać na coś, nie dopuszcza, zakazywać'. W prasłowiańszczyźnie *borniti 'osłaniać orężem, bronią, strzec, chronić, nie pozwalać, nie dopuszczać, zakazywać'.

W związku z powyższym rodzina wyrazów o tym samym rdzeniu to: broń, bronić, obrona, obronny.

Katarzyna Jachimowska

Witam, chciałabym dowiedzieć się, jakie pochodzenie mają dwa slowa: jakby i maligna. Czekam z niecierpliwością na odpowiedź. Pozdrawiam

Jakby, będące spójnikiem bądź partykułą, powstało z połączenia dwóch wyrazów: jak i by. Z "Wielkiego słownik języka polskiego" pod red. Piotra Żmigrodzkiego dowiadujemy się, że jak to skrócenie przeważającej w staropolszczyźnie formy jako, z kolei by pochodzi od prasłowiańskiego *by (pierwotnie forma 3. osoby liczby pojedynczej aorystu od czasownika *byti, używana wtórnie w funkcji spójnika).

Wyraz maligna, oznaczający wysoką gorączkę połączoną z zaburzeniami świadomości i majaczeniem, pochodzi od łac. maligna (febris) ‛złośliwa (gorączka)’.

Katarzyna Burska

Witam serdecznie.

Wyrazy typu:rzeczny, rzeczka, rzeczułka, dorzecze należą do rodziny wyrazu RZEKA, a co z takimi wyrazami jak: niedorzeczność i rzekł?

Czasownik rzec (3 osoba liczby pojedynczej cz. przeszłego - rzekł) należy do tej samej rodziny co wyrazy odrzec, orzec, orzekać, przyrzec, przyrzekać, wyrzec się, wyrzekać się, zrzec się, zrzekać się, narzekać, rzeczony, porzekadło, prorok. Wszystkie te formy pochodzą od prasłowiańskiego czasownika *rekti 'mówić, powiedzieć, nazwać'. Wyraz niedorzeczność ← niedorzeczny ← nie do rzeczy ← rzecz także należy do tej samej rodziny. Wyraz rzecz oznaczał pierwotnie 'to, co się mówi, co zostało powiedziane; ustne polecenie, rozkaz, przyrzeczenie'. Dzisiejsze znaczenie tego rzeczownika, czyli 'przedmiot materialny' pojawiło się dopiero w XIV wieku. W wyrazie rzeczownik również odnajdujemy ten sam rdzeń.

Izabela Różycka

Dzień dobry,

serdecznie proszę o wyjaśnienie etymologii wyrazu RYMARZ.

Z poważaniem

A. Michałowska

Jest to bardzo stare zapożyczenie. Podstawą tego zapożyczenia był niemiecki rzeczownik Riemer, który został utworzony od wyrazu Riemen 'rzemień', a oznaczał rzemieślnika zajmującego się wyrobem przedmiotów ze skóry.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

piszę z prośbą o pomoc w ustaleniu etymologii słowa, o którego to źródłosłowie Internet milczy. Jest to o tyle zdumiewające, że to raczej wyraz historyczny, praktycznie dziś nieużywany.

Co znaczy "och-" w ochmistrzu i w czym mistrzem jest ktoś, kto jest mistrzem w ochmistrzostwie?

Z poważaniem,

Agnieszka Kamińska

Wyraz ochmistrz nie jest wyrazem złożonym z dwóch części, jak Pani sugeruje, a przynajmniej nie jest tak w języku polskim. Jest to natomiast zapożyczenie z języka niemieckiego. Niemiecki rzeczownik Hofmeister w wyniku rozmaitych zmian fonetycznych, a także wpływu języka czeskiego, przybrał w polszczyźnie taką właśnie formę. Wyraz ochmistrz oznaczał urzędnika zarządzającego dworem (niem. Hof) panującego lub magnata, często także opiekuna dzieci. Nie doszukujmy się w nim także dzisiejszego znaczenia słowa mistrz, ponieważ jest to zapożyczenie stare i znaczenie tworzących go elementów było w staropolszczyźnie inne niż współcześnie. Taka sama cząstka -mistrz pojawia się w innych zapożyczeniach niemieckich, np. burmistrz, rotmistrz, poczmistrz, kwatermistrz, zegarmistrz, wachmistrz, rachmistrz itp. i w żadnym z nich nie niesie elementu znaczeniowego mówiącego o mistrzostwie w jakiejś dziedzinie, tylko o zajmowaniu się określonym rodzajem działalności. A sam wyraz ochmistrz jest dzisiaj używany w słownictwie morskim, gdzie oznacza oficera administracyjnego i gospodarczego na statkach.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo! interesuje mnie etymologia słowa "pleśń". Pozdrawiam serdecznie

Dawidowicz Anna

Wyraz pleśń pochodzi z języka prasłowiańskiego, na co wskazuje fakt, że w podobnej postaci i znaczeniu występuje on we wszystkich językach słowiańskich. A zatem polszczyzna odziedziczyła ten wyraz z języka, z którego powstała. Historia tego rzeczownika sięga jednak jeszcze głębiej, ponieważ jego podstawę słowotwórczą odnaleźć można w starszym niż prasłowiański języku praindoeuropejskim. Był to przymiotnik *pe(ә)l- 'szary, popielaty, blady'.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo!

Uprzejmie proszę o pomoc w sprawie mnie frapującej.

W środowiskach narkomańskich na heroinę mówi się "hel", a czasem - personifikując - "Helena". Często spotyka się też wersję dłuższą, tj. "helupa". Wydaje się, że "helupa" , podobnie jak i "hel", powstała z wspomnianego żeńskiego imienia. Czy "-upa" to jakiś popularny w języku polskim sufiks? Czy posiadacie Państwo wiedzę na temat etymologii tych trzech słów?

Będę niezmiernie wdzięczna za odzew.

Wyrazy poważania,

Bożena Kiwak

Na początku warto zaznaczyć, iż trudno jest jednoznacznie ustalić etymologię wskazanych w pytaniu nazw heroiny. Nazwę hela powiązałabym z podobnie brzmiącym określeniem skróconej nazwy, tj. hera. Natomiast użycie nazwy własnej Helena (pisanej jednak w odniesieniu do marihuany małą literą - helena) połączyłabym z panującą w kręgach narko-kultury młodzieżowej modą na określanie używek imionami, np. maryśka, marycha, maria - te nazwy marihuany upowszechnił zespół Kaliber 44, wacław biały - amfetamina, dorotka, dorota - barbiturany i benzodiazepiny, adam, eva/ewa - ekstazy. Ma to na celu odwrócenie uwagi otoczenia od nielegalnych substancji - użycie imion pozwala bowiem na zachowanie tajemnicy i swobodne posługiwanie się nimi w każdym otoczeniu. Nazwy helupa (heroina) i helup (osoba biorąca heroinę) wiązałabym także z określeniem hela i dołączonym do niego, przypadkowym zbitkiem głosek, być może utworzonym na podobieństwo nazwy siupa - w odniesieniu do amfetaminy (sufiks -upa nie funkcjonuje bowiem w polszczyźnie).

Agnieszka Wierzbicka

Witam, czy wyraz "protagonista" jest archaizmem? Wiem, że pochodzi z greki, ale - z wypowiedzi prof. Bańki z UW wynika, iż w czasach Norwida był to wyraz uznawany za nowość - obecnie jest bardzo często używany w jęz. angielskim i na zasadzie kalki jęz. również przez młodzież w Polsce.

To nasuwa wątpliwości, czy mogliby Państwo się wypowiedzieć w tej kwestii?

Z poważaniem

Aga Witkowska

Szanowna Pani,

Słownik języka polskiego PWN czy Uniwersalny słownik języka polskiego PWN wskazują na trzy znaczenia słowa protagonista:

Czy wyrazy binokle i monokl tworzą rodzinę wyrazów w wyrazem "oko"?

Wyraz oko jest wyrazem rodzimym, ogólnosłowiańskim, kontynuującym prasłowiańskie *oko, očese. Pochodzą od niego m.in. wyrazy: oczko, oczysko, oczniak, ocznica, oczny, oczkownica, oczkowy, oczkowaty, zoczyć, naoczny, czarnooki, złotooki, jednooki. Nie należą do tej rodziny wyrazów wspomniane w pytaniu określenia monokl i binokl, które do polszczyzny trafiły za pośrednictwem języka francuskiego: monocle i binocle, utworzone z łacińskiego wyrazu oculus 'oko'.

Agnieszka Wierzbicka

Poproszę o odpowiedź na pytanie jakie słowa są rodzina wyrazu "rzeczy"??

Odpowiedź na wskazane pytanie można znaleźć w naszej poradni tutaj. Zachęcam do lektury!

Agnieszka Wierzbicka

Mam pytanie o etymologię słowa małżonek - Bruckner i Boryś piszą o zupełnie innej etymologii tego słowa?

Jeśli chodzi o etymologię słowa „małżonek” to oczywiście dobrze jest porównać informacje zawarte w różnych opracowaniach słownikowych. Istnieje w polszczyźnie wiele leksemów, co do których językoznawcy wysnuwają różne hipotezy etymologiczne. Nie sposób jednak rozstrzygnąć, które z wyjaśnień jest „lepsze”. Każde wnosi coś do wiedzy o rozwoju języka.

Elwira Olejniczak

Prosze o pomoc - znaczenie , geneza słowa schronisko

Wyraz schronisko występuje współcześnie w języku polskim w kilku znaczeniach. Jak możemy przeczytać w "Wielkim słowniku języka polskiego" pod redakcją Piotra Żmigrodzkiego, oznacza on 1. 'budynek przeznaczony dla przebywających w górach turystów, w którym można odpocząć, zjeść posiłek, przenocować ', 2. 'dom z niedrogimi miejscami noclegowymi przeznaczony głównie dla grup wycieczkowych', 3. 'zastępcze miejsce zamieszkania przeznaczone dla osób, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej, bo nie mają własnego domu lub nie mogą w nim mieszkać', 4. 'miejsce, w którym porzucone lub potrzebujące pomocy zwierzęta znajdują konieczną opiekę i schronienie'. Jest to rzeczownik pochodzący od czasownika schronić się, został utworzony za pomocą formantu sufiksalnego -isko.

Katarzyna Burska

Skąd pochodzi "rota" jako formuła przysięgi?

Z poważaniem,

Marek Boym

Wyraz rota 'tekst, formuła przyrzeczenia, przysięgi' jest wyrazem bardzo starym. Występuje w tym znaczeniu także w innych językach słowiańskich, a wywodzi się od prasłowiańskiego słowa *rota 'przysięga, zaklęcie'. To z kolei słowo ma jeszcze starszego poprzednika, a mianowicie praindoeuropejski czasownik znaczący 'mówić, uroczyście wypowiadać'. W języku polskim nie zachowały się inne wyrazy pochodzące bezpośrednio z tej rodziny, ale np. we współczesnym języku rosyjskim jest wyraz рот 'usta', ротовой 'ustny', a do polszczyzny okrężną drogą, tzn. jako zapożyczenie z także pochodzących z języka praindoeuropejskiego greki i łaciny dotarł wywodzący się z tego samego praźródła wyraz retoryka.

Izabela Różycka

Jaka jest etymologia gwarowego terminu cypula oznaczającego odtłuszczone mleko (w centryfudze)?

Niestety, w żadnym słowniku gwarowym i historycznym nie odnotowano tego słowa. Są tylko cypek 'dziobek dzbanka', cyplaty 'mający sterczące końce, rogi'  oraz cypulik 'mały garnuszek do karmienia dzieci, mający rurkę do ssania. Wszystkie te wyrazy pochodzą od niemieckiego rzeczownika Zipfel 'cypel' i wyraźnie nawiązują do jego znaczenia, w odróżnieniu od tego, które Pan przytoczył. Trudno zatem określić pochodzenie słowa cypula, być może jest to jednostkowe przekształcenie formy innego wyrazu lub zapożyczenie z jakiejś gwary niemieckiej.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo, zastanawiałem się nad pochodzeniem nazwy wsi Podule, którą skojarzyłem z miejscem "pod ulami", to z kolei nasunęło mi pytanie o etymologię słowa "ul" i czas kiedy wyparło słowiańską "barć". Czy mógłbym uzyskać od Państwa pomoc w tych kwestiach? Z góry dziękuję.

Z poważaniem

Krzysztof Grecki

Wyraz ul oznacza konstrukcję, najczęściej drewnianą (współcześnie także styropianową lub poliuretanową), używaną do hodowli pszczół. Jest to zatem nazwa obiektu sztucznie wykonanego przez człowieka dla tych owadów. Barć natomiast to dziupla lub wydrążona w celach hodowli pszczół komora wewnątrz pnia żywego drzewa.  Oba te wyrazy pochodzą z języka prasłowiańskiego i od XIII-XIV wieku oznaczają dwa różne typy domów dla pszczół. Nie można zatem powiedzieć, że pierwszy z nich wyparł z użycia drugi, tylko pierwszy sposób hodowli pszczół (w sztucznie stworzonych pomieszczeniach), jako łatwiejszy i wygodniejszy, stał się powszechny, a zatem i jego nazwa jest częściej stosowana.

Nazwy wsi Podule nie wiązałabym z wyrażeniem przyimkowym pod ulem. W dokumentach i na starych mapach  najczęściej była ona zapisywana jako Podole, a więc raczej odwołać się należy do wyrażenia po dole (dołach) lub do nazwy geograficznej Podole. W polskich gwarach samogłoska o często ulegała tzw. pochyleniu i wymawiana była jako u.

Izabela Różycka

Szanowna Poradnio,

nurtuje mnie pytanie odnośnie relacji etymologicznej miedzy wyrazami wiedza a widzieć. Na podstawie tego co przeczytałem wiem że wyrazy te posiadają daleki wspólny rdzeń. Jednak czy któreś z tych słów jest względem poprzedniego pochodne? Czy łączy je jakąś bliższa relacja?

Z góry dziękuję za odpowiedź

Z wyrazami szacunku

Karol Ziółkowski

Szanowny Panie,

wskazane przez Pana wyrazy: wiedza i wiedzieć są kontynuantami praindoeuropejskiego *wid- czyli 'poznawać' i należą do tej samej rodziny wyrazów. Trudno w tej sytuacji  mówić o jakiejkolwiek ich pochodności względem siebie.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Chodzi mi o słowo Palastrant (pisane przez "a" nie palestrant , jako prawnik ) spotkałem się z takim słowem w rozmowach potocznych na Mazowszu Kujawach , w kontekście hochsztapler etc .Wiem , że występuje to słowo w nazwiskach ..? pozdrawiam 

Słowa palastrant nie notują żadne słowniki języka polskiego, słowniki gwarowe, słowniki onomastyczne (nazw własnych) ani słowniki obcojęzyczne. Znalazłam je natomiast w kilku źródłach internetowych. Po pierwsze na stronie geneteka.genealodzy.pl/index.php, gdzie odnotowane są nazwiska z dziewiętnastowiecznych ksiąg parafialnych miejscowości z okolic Grodziska Mazowieckiego, po drugie na blogu (http://babcia-basia.blog.onet.pl/2007/04/01/wspomnieniowo-cd/), ale w trochę innym znaczeniu niż Pan podaje, a mianowicie 'urwis, nicpoń, łobuz', a po trzecie na dość licznych amerykańskich stronach domowych. Pochodzenia tego wyrazu można się jedynie domyślać. Jak sądzę, możliwe są dwa sposoby wytłumaczenia jego etymologii.

W stosunku do nazwisk polskich oraz wspomnianego przez Pana wyrazu pospolitego najbardziej prawdopodobne jest odwołanie do wyrazu palestrant. W gwarach wyrazy obcego pochodzenia, słabo przyswojone i mało znane, często ulegały różnego rodzaju deformacjom, były przekręcane i przerabiane, więc i palestrant mógł łatwo przekształcić się w palastranta. Ciąg zmian znaczeniowych, jaki zaszedł w tym rzeczowniku przedstawiałby się natomiast następująco: prawnik → nieuczciwy prawnik → człowiek nieuczciwy → człowiek oceniany negatywnie za swoje zachowanie.

W odniesieniu do nazwisk amerykańskich drugą podstawę, oprócz wyrazu palestrant, mógłby stanowić wywodzący się z języka greckiego wyraz palaestra, który w starożytnej Grecji i Rzymie oznaczał miejsce, plac czy budynek, gdzie ćwiczyli i występowali zapaśnicy. W taki sposób nazywa się w USA budynki, w których uprawiany jest rodzaj widowiskowych i bardzo lubianych przez Amerykanów zapasów, tzw. wrestling.

Izabela Różycka

Geneza słowa zimowisko

   Zimowisko to wyraz pochodny od przymiotnika zimowy. Obecnie słowo to funkcjonuje przede wszystkim w znaczeniu "zorganizowany wyjazd wypoczynkowy w czasie ferii zimowych dla dzieci lub młodzieży". Mniej rozpowszechnione są jego wcześniej notowane w słownikach znaczenia: "miejsce zimowania, zimowanie" (np. ptaki odlatują na zimowisko), "utrzymywanie bydła przez zimę" (oddawano je na zimowisko), "miejscowość wypoczynkowa, zwykle górska, jako miejsce spędzania wczasów zimowych" (analogicznie do letniska).

Anita Pawłowska-Kościelniak

Szanowni Państwo,

podczas rodzinnej rozgrywki w grę "Tabu" rozgorzała dyskusja na temat dwóch słów: "przemieniać" i "zmieniać". W grze nie wolno używać słów pochodzących z tej samej rodziny wyrazowej. Czy wspomniane wyżej słowa mają wspólną rodzinę, czy może też nic ich nie łączy?

Pozdrawiam,

Kamil Szumotalski

Oba te wyrazy - podobnie jak słowa zmiana czy odmieniać - oparte są na jednym rdzeniu (mian : mien : mień) i należą do tej samej rodziny. Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego jeszcze w II połowie XX wieku notował wyraz mienić w znaczeniu 'powodować zmiany' - z adnotacją, że jest to znaczenie w tamtym czasie już przestarzałe.

Bartłomiej Cieśla

Witam!

Co oznacza słowo pludry?

Pozdrawiam serdecznie,

Elżbieta Żurek

Pani Elżbieto,

cytując Słownik języka polskiego PWN, pludry to:

Witam

Dziękuję za wcześniejszą pomoc.

Określenie czasu za tydzień zawsze oznacza za siedem dni? Czy może oznaczać za tydzień który już trwa, nie pełne siedem dni?

Oraz skąd w języku polskim utarło się znaczenie przyimka z jako towarzyszenie np. śnieg z deszczem? Skąd, kiedy utrwaliły się znaczenia przyimków w polskim?

Dziękuję. pozdrawiam

Jak definiuje Uniwersalny słownik języka polskiego pod redakcją S. Dubisza, przyimek za w połączeniu z rzeczownikiem w bierniku oznacza między innymi czas, po upływie którego - licząc od momentu mówienia - nastąpi dane zdarzenie. Jak z tego wynika, sformułowanie za tydzień oznacza 'za siedem dni od chwili, w której takie określenie zostało użyte'.

Przyimki proste należą zazwyczaj do najstarszej warstwy słownictwa. W przypadku języka polskiego oznacza to, że ich znaczenia i zmian w nim zachodzących trzeba szukać w odległej historii tych wyrazów, czasami nawet nie w samej polszczyźnie, ale w języku prasłowiańskim. Jeżeli chodzi o współczesny polski przyimek z, to powstał on w wyniku spłynięcia się dwóch prasłowiańskich przyimków *jьz i*sъ (w języku rosyjskim na przykład zachowały się do dzisiaj oba). Pierwszy z nich miał znaczenie 'na zewnątrz, z', drugi natomiast znaczył 'razem, z'. Powstały z nich obu przyimek dziedziczy znaczenia obu podstaw.

Izabela Różycka

Witam,

bla blalal

Pozdrawiam

Czy wyrażenie "za dziecka" jest poprawne, analogicznie jak "za młodu"?

Pozdrawiam

Katarzyna

Dzień dobry,

zdecydowanie należy uznać formę "za dziecka" za niepoprawną - takim znaczeniu warto byłoby użyć formy "za młodu" czy po prostu "w dzieciństwie".

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

Chciałem dowiedzieć się czy jest akceptowalne sformułowanie "żyję swoje życie", czy też "nie żyję Twojego życia"

Chciałbym zaznaczyć, że nie chodzi mi tu o wystąpienie (prawdopodobnie) pleonazmu, a o to, czy czasownik "żyć" może zostać użyty w zaprezentowanej formie.

Z wyrazami szacunku,

Maciej Knot

Panie Macieju,

w potocznej polszczyźnie funkcjonuje fraza "żyć (nie) swoim życiem" i używa się jej dość powszechnie. Nie spotkałam się natomiast z przytoczonymi przez Pana "żyję swoje życie", czy też "nie żyję Twojego życia". Byłabym bardzo ostrożna ze stosowaniem obu tych zwrotów, bowiem brzmią one (jak sam Pan zauważył) nielogicznie, a tym samym naruszają normę językową.

Agnieszka Wierzbicka

Witam!

Czy zwrot "w każdym bądź razie" jest poprawny? Ktoś zwrócił mi uwagę, że tak nie jest.

Pozdrawiam,

Jarek K.

Dzień dobry,

osoba, która zwróciła Panu uwagę miała rację - połączenie wyrazowe w każdym bądź razie jest nieuzasadnioną innowacją frazeologiczną, czyli jest błędne. Powstało ono z połączenia (kontaminacji) dwóch frazeologizmów:

 (poprawne) w każdym razie + (poprawne) bądź co bądź = (niepoprawne) w każdym bądź razie.

Warto więc używać pierwszego lub drugiego związku, w miejsce błędnego w każdym bądź razie.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam.Czy frazeologizm"bujać w obłokach jest równoznaczny drugiemu "chodzić z głową w chmurach". Pozdrawiam

Dzień dobry,

frazeologizm bujać w obłokach oznacza 'nie liczyć się z realiami; fantazjować'. Natomiast związek chodzić z głowąw chmurach to 'być zamyślonym; mieć trudności z dostosowaniem się do realiów dnia codziennego'. Biorąc pod uwagę oba znaczenia można uznać, iż wskazane frazeologizmy są synonimami.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

przygotowuję przekład i znajduje się w nim określenie "skromny dobrobyt", które mi się nie podoba, ale nie potrafię na razie wymyślić żadnego lepszego odpowiednika. Chyba najlepiej uciec się do omówienia, że "przestały (komuś) dokuczać problemy materialne"?

Pozdrowienia,

Mp

Wyrażenie skromny dobrobyt  nie jest fortunne, ponieważ wyrazy skromny i dobrobyt pozostają w języku polskim w sprzeczności znaczeniowej: rzeczownik dobrobyt oznacza ‘dobre warunki materialne; także: ‘dostatek, zamożność’, natomiast przymiotnik skromny używany jest w polszczyźnie m.in. w znaczeniu: ‘niewielki, ograniczony’, a także ‘niezamożny’. Trudno jednak ocenić drugą propozycję tłumaczenia,  ponieważ nie wiemy, z jakim typem tekstu mamy do czynienia i przede wszystkim nie znamy ani postaci wyrażenia w języku oryginalnym, ani kontekstu, w jakim jest użyte.

Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz

Dobry wieczór,

Mam pytanie, czy sformułowanie "wyciągać fakty" może być właściwe, jako oznaczające stwierdzenie faktów na konkretnej podstawie. Czyli np. z przedstawionych danych wyciągnąłem fakt, że zimą mamy więcej wypadków na drodze (nie pasuje mi to słowo wniosek, bo wniosek może być subiektywny, a fakt jest obiektywny).

 Z poważaniem

Andrzej Ostoja

Fakt to 'to, co zaszło lub zachodzi w rzeczywistości, zjawisko, zdarzenie, określony stan rzeczy'. W języku polskim dopuszczalna jest łączliwość tego rzeczownika z czasownikami stwierdzać lub ustalać, natomiast wyciągać można jedynie wnioski, które zdefiniowane jako 'wynik rozumowania, twierdzenie wyprowadzone ze zdań uznanych za prawdziwe' nie wydają się tak bardzo subiektywne.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

chciałabym skonsultować z Państwem poprawność związku frazeolo-gicznego, jakim jest "własna myśl intelektualna". Będę wdzięczna za odpowiedź.

Z góry serdecznie dziękuję za pomoc.

Frazeologizm to utrwalone zwyczajem połączenie dwu lub więcej wyrazów. Znaczenie związku jest całościowe, przenośne i nie wynika ze znaczenia jego poszczególnych składników, np. w wyrażeniu czarne myśli `negatywne myślenie; przewidywanie, że wydarzy się coś złego` wyraz myśl nie zmienia znaczenia, natomiast wyraz czarny nie oznacza tu koloru, ponieważ ma sens `zły, ponury, pesymistyczny`. Charakterystyczną cechą frazeologizmów jest powtarzalność i trwałość, musimy je zapamiętywać i odtwarzać w całości, zwracając uwagę nie tylko na ich znaczenie, ale także na formę. Wskazane połączenie własna myśl intelektualna nie ma charakteru związku frazeologicznego, ponieważ nie jest konstrukcją powtarzaną w tej samej (lub zbliżonej) postaci w tekstach. Z logicznego punktu widzenia zastrzeżenie budzi samo zestawienie wyrazów. Rzeczownik myśl to `czynność, funkcja, praca umysłu, zdolność myślenia; proces poznawczy, myślenie itp. lub `wynik rozmyślań, skutek myślenia`, np.: myśl historyczna, polityczna; przewodnia. Przymiotnik intelektualny znaczy `umysłowy, rozumowy, dotyczący intelektu`, np.: rozwój, poziom intelektualny; zainteresowania intelektualne.    

Trzeba też dodać, że w tekstach prawnych funkcjonuje połączenie prawo własności intelektualnej, które obejmuje prawo autorskie i prawo własności przemysłowej. Może przytoczone w pytaniu zestawienie powstało w efekcie jego oddziaływania.

Beata Burska-Ratajczyk

Witam!

Moje pytanie związane jest z występowaniem w języku polskim związków frazeologicznych dać susa i dać krok. Oba są używane przez społeczeństwo, czy jednak są one poprawne?

Pozdrawiam,

AB

Zwrot dać susa `skoczyć` wymieniają opracowania leksykograficzne polszczyzny, np. M. Szymczak, Słownik języka polskiego, Warszawa 1978; S. Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 1967-1968, natomiast zwrot dać krok notuje jedynie Leksykon szaradzisty w znaczeniu: 1. `podążać`; 2. `pomaszerować`; 3. `pójść`. Występuje on natomiast w literaturze, np. u H. Sienkiewicza czy W. Myśliwskiego, czyli ma dość długą tradycję. Obserwacja zachowań językowych użytkowników polszczyzny dostarcza coraz to nowych połączeń, niektóre z nich funkcjonują jedynie w odmianach środowiskowych. Zwrot dać krok, jak sądzę, jest chyba tylko marginalnym zjawiskiem w polszczyźnie, gdyż nie notuje go żaden słownik frazeologiczny.

Beata Burska-Ratajczyk

Czy przysłowia należą do frazeologizmów?

Badaniem przysłów, porzekadeł, maksym zajmuje się nauka określana mianem paremii. Słownik terminów literackich definiuje przyłowie jako „zdanie występujące w obrębie danej kultury w stałej postaci, wyrażające w formie bezpośredniej lub zmetaforyzowanej pewną myśl czy naukę ogólną, odnoszącą się do określonej sytuacji życiowej” (red. Janusza Sławiński, Ossolineum 1988, s. 412).

Zgodnie z długoletnią tradycją szkolną przysłowia włącza się do frazeologizmów, bowiem mają one utrwaloną, niezmienną postać. Niekiedy nawet używa się terminów związek frazeologiczny i przysłowie wymiennie, choć należy podkreślić, że praktyka ta nie ma swojego uzasadnienia, bowiem nie są to wyrażenia synonimiczne.

Agnieszka Wierzbicka

Co jest poprawne: dać za wygraną czy nie dać za wygraną?

Właściwa forma tego frazeologizmu brzmi dać/dawać za wygraną, na co wyraźnie wskazuje Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, i oznacza 'rezygnację z czegoś' lub 'pogodzenie się z czymś'.

Agnieszka Wierzbicka

Czy poprawna jest postać przysłowia: Dobry żart jest śmiechu wart, użyta przez młodego rozmówcę?

Opracowania słownikowe notują przysłowie: Dobry żart tynfa wart. Wyraz tynf (moneta polska, będąca w obiegu do drugiej połowy XVIII w.) jest przestarzały, dla wielu współczesnych użytkowników polszczyzny niejasny znaczeniowo. Należy jednak podkreślić, że każda wypowiedź jest zjawiskiem językowym nierozerwalnie połączonym z kulturą i obyczajowością rozmówców. Słowo, zwłaszcza nowe lub nietypowo użyte, staje się atrakcyjnym środkiem językowym. Wymiana wyrazu w przysłowiu może wynikać z niewiedzy lub być świadomym zabiegiem, którego celem miał być rodzaj zabawy lub gry językowej.

Beata Burska-Ratajczyk

Dzielić włos na czworo pochodzi z francuskiego czy we francuskim z polskiego?

Związek frazeologiczny dzielić (w innej wersji: rozszczepiać) włos na czworo oznacza 'zbyt dokładnie coś analizować, niepotrzebnie coś roztrząsać'. Zwrot ten funkcjonuje w innych językach, m.in. wł. spaccare il capello in quattro czy fr. couper les cheveux en quatre (dosł. 'przecinać, ciąć włos na czworo'). W publikacji Georges'a Planellesa "Les 1001 expressions préférées des Français" można odnaleźć informację, że frazeologizm ten pojawił się w języku francuskim w XVII wieku. Zwrot ten został spopularyzowany przez Marcela Prousta tworzącego na przełomie XIX i XX wieku. Ani w "Słowniku polszczyzny XVI wieku", ani w żadnym ze słowników języka polskiego z doby nowopolskiej (Lindego, warszawskim i wileńskim) nie odnotowano tego związku frazeologicznego, co może sugerować, że nie był wtedy u nas w powszechnym użyciu. Jednoznaczne rozstrzygnięcie pochodzenia frazeologizmów jest jednak o wiele trudniejszym zadaniem niż ustalenie pochodzenia pojedynczych leksemów. Niejednokrotnie zdarza się, że takie samo bądź zbliżone połączenie wyrazowe funkcjonuje równolegle w kilku różnych językach.

Katarzyna Burska

konsultacja: Anita Staroń, Magdalena Koźluk – Instytut Romanistyki UŁ

Dzień dobry,

jak nie wprost można powiedzieć, że ktoś jest łysy?

Dziękuję za pomoc!

Wacław Nowak

Panie Wacławie,

w opisanej przez Pana sytuacji warto użyć eufemizmów. Te figury stylistyczne pozwalają w łagodny sposób określić kogoś tak, aby nie poczuł się on urażony. Jeśli nie chcemy użyć słowa łysy możemy powiedzieć, że ktoś: ma wysokie czoło, czesze się na Kojaka lub ma fryzurę na Kojaka, ma ministerskie czoło albo że na jego mądrej głowie włos się nie trzyma.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

Wiem, iż równoważnik zdania to wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formę czasownika. Zdanie to czasownik w formie osobowej lub zespół wyrazów zawierający formę osobową czasownika. Zaś fraza to wypowiedzenie będące zespołem wyrazów mających postać zdania, ale jest pojęciem węższym niż zdanie, gdyż nie każde zdanie jest jest frazą, oraz - pod względem treści - frazami są zdania utarte, ogólnie przyjęte, często od wieków powtarzane w tej samej lub podobnej formie, np. maksymy, przysłowia, sentencje typu: Kropla drąży skałę. Bez pracy nie ma kołaczy.

I tu pojawiają się moje wątpliwości oraz pytanie dotyczące powyższych przykładowych fraz dwuczłonowych (bo zakładam, iż to też są frazy, np. Komu w drogę, temu czas. Baba z wozu, koniom lżej. Jaki pan, taki kram.

Czy więc każda fraza jest zdaniem i czy wypowiedzenia złożone z dwóch (lub więcej) członów składniowych pozbawionych orzeczenia, zarówno frazy, jak i niefrazy (np. Zjeść, umyć się i marsz do łóżek!), są zdaniami złożonymi?

Pozdrawiam z oczekiwaniem na odpowiedź

Dzień dobry,

pojecie fraza zostało wprowadzone do frazeologii przez S. Skorupkę w formalno-semantycznym podziale frazeologizmów (w 1967 r. w Słowniku frazeologicznym języka polskiego) i oznacza zespoły wyrazów złożone z członów rzeczownikowych i czasownikowych, mające postać zdania, na przykład: burza huczy; sztandary łopoczą na wietrze; szafa gra; nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. Do fraz (jak zostało to wspomniane w pytaniu) S. Skorupka zaliczył także przysłowia, powiedzenia, sentencje oraz maksymy. Jeśli chodzi o zdanie, to w składni tradycyjnej zdaniem nazywa się tym pojęciem wypowiedzenie z obecną osobową formą czasownika (verbum finitum), natomiast oznajmieniem wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formy czasownika.

Opierając się na wskazanej definicji Skorupki (potwierdza ją także definicja frazy znajdująca się w Encyklopedii języka polskiego), możemy powiedzieć, że frazy - niezależnie od liczby składników - są zdaniami. 

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Zwracam się w dość nietypowej jak sądzę sprawie. Poszukuję językowego znaczenia oraz etymologii zwrotu "Goń się". Wbrew pierwszemu wrażeniu jest to pytanie poważne, nie żart. Kulturowo w środowiskach miejskich uznawane jest to jako synonim "odczep się", natomiast ostatnio wyniknął spór, wynikający na powiązaniu tego zwrotu z żargonem hodowców zwierząt dotyczącym parzenia takowych. Czy jest możliwość aby wypowiedzieli się Państwo w tej sprawie?

Dzień dobry,

na początek zacznijmy może od ustalenia środowiska, w którym funkcjonuje frazeologizm "goń się" (niekiedy w rozbudowanej formie "goń się leszczu"). Obecnie jest on rozpowszechniony w potocznej polszczyźnie i używany w sytuacjach, gdy mówiący che nakłonić inną osobę do odejścia lub odstąpienia od jakiegoś działania, niekiedy w formie pogróżki - w takim znaczeniu notuje go m.in. Słownik potocznej polszczyzny PWN, pod red. M. Czeszewskiego (2008). Jednak pierwotnym środowiskiem, w którym ten frazeologizm zaczął funkcjonować (w tym samym znaczeniu) był socjolekt studencki (notuje go z taką kwalifikacją S. Grabias w swojej książkowej publikacji Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii już w 1994 r.). Należy więc wątpić, by fraza "goń się (leszczu)" wiązała się w jakikolwiek sposób z popędem zwierząt i znanym ze środowiska wiejskiego "gonieniem się" świń czy innych gospodarskich stworzeń.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Która wersja jest poprawna: bez zdania racji czy bez dania racji? Proszę o odpowiedź.

Poprawna wersja frazeologizmu, który pojawił się pytaniu, to bez dania racji. Związek ten oznacza, że możemy kogoś np. zwolnić z pracy czy odmówić mu pożyczki bez podawania przyczyny, dlaczego tak właśnie zrobiliśmy. W potocznej polszczyźnie słyszymy najczęściej niepoprawną formę tego związku, czyli bez zdaniaracji, co wynika zapewne z podobieństwa brzmienia wyrazów dania - zdania.

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

koleżanki w pracy uznały stwierdzenie "nie widzieliśmy się od lat świetlnych" za związek frazeologiczny i ogólnie poprawne stwierdzenie.

Ja uważam, że jest to błędna forma, ponieważ "lata świetlne" są miarą długości a nie czasu.

Kto ma rację?

Pozdrawiam,

Damian Faluszewski

Dzień dobry,

połączenie wyrazowe lata świetlne używane jest w polszczyźnie nie tylko jako określenie jednostki odległości stosowanej w astronomii, ale też jako połączenie wyrazowe o charakterze utartym, tzn. związek frazeologiczny, a znaczy tyle co 'dawno' czy 'bardzo dawno'. I choć związku tego nie notują słowniki frazeologiczne języka polskiego (co może świadczyć o potocznym charakterze tego frazeologizmu), to spotkać go można w literaturze, m.in w:

• zbiorze zapisków i notatek Ryszarda Kapuścińskiego Lapidaria I-III (2008) "Każdy wyjazd na Zachód teraz, w okresie rewolucji wolności w Polsce, jest dla mnie kubłem zimnej wody. Jakże jesteśmy daleko, o lata świetlne!";
• powieści Małgorzaty Łukasiewicz Rubryka pod różą (2007): "Wyobraźnia ma doścignąć - czy raczej ubiec, zakwestionować tę jakąś "rzeczywistość", jakieś "wtedy", za którym dawno zatrzasnęły się drzwi. Ma przebić się do chwili odległej o lata świetlne, zaprzepaszczonej.";
• powieści Michała Olszewskiego Chwalcie łąki umajone (2005): "W ciągu kilkunastu minut przemieściliśmy się o całe lata świetlne, od symbolicznego płotku po polskiej stronie do zasieków z drugiej wojny światowej. Niosło chłodem i tragedią, urojona, zakodowaną w umysłach na skutek lekcji historii.";
• powieści Piotra Siemiona Finimondo: komedia romantyczna (2004): "A tu wykończeniówka ślimaczyła się jak nieszczęście, mimo że od czasów powszechnego braku rur i nocnych kolejek po kafelki pod fabrycznym magazynem w Opocznie, od czasów upodlenia i prostej wiary, że tak dalej być nie może, minęły lata świetlne.".

Reasumując - Pana koleżanki mają rację i określenie lata świetlne to frazeologizm.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Stawiać pierwsze kroki - jakie jest użycie tego zwrotu w znaczenie przenośnym?

Dzień dobry,

podany w pytaniu związek frazeologiczny oznacza tyle, co 'zaczynać jakąś działalność, być nowicjuszem w jakiejś dziedzinie'. Można więc stawiać pierwsze kroki w świecie show biznesu/w kuchni/w internecie/w branży muzycznej i tym podobnych sytuacjach.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Proszę o podanie frazeologizmu bliskoznacznego do zwrotu dużo zarabiać, stać się zamożnym.

Podane zwroty mogą być zastąpione frazeologizmami: być majętnym, być dobrze sytuowanym, mieć pod dostatkiem pieniędzy, mieć pokaźny majątek, opływać w bogactwa, być krezusem.

Agnieszka Wierzbicka

Witam!

Zwracam się z uprzejmą prośbą o pomoc w rozwiązaniu mojego problemu. W kwestii jak poprawnie zapisać frazeologizmy, czy "w każdym razie", czy "w każdym bądź razie"

Proszę o uzasadnienie swojej odpowiedzi.

Dzień dobry,

poprawna forma związku frazeologicznego brzmi 'w każdym razie'. Niestety we współczesnej polszczyźnie słyszymy często niepoprawną kontaminację, tj. 'w każdym bądź razie'. Jest to połączenie dwóch poprawnych frazeologizmów, podobnych znaczeniowo: wspomnianego wcześniej 'w każdym razie' i drugiego, 'bądź co bądź'.

Pozdrawiam serdecznie

Agnieszka Wierzbicka

Czy błędem językowym jest użycie w ostatnim akapicie rozprawki wyrażenia " „Podsumowując, granica między światem realistycznym (…)”. Zgadzam się że może jest to niezbyt eleganckie wyrażenie, ale czy jest błędem??

Niezwykle trudno jest mi ustosunkować się do zadanego pytania, bowiem przytoczony został jedynie fragment zdania - brakuje mi więc szerszego kontekstu. Samo rozpoczynanie zdania słowem podsumowując jest poprawne i stosowane powszechnie w wypowiedziach naukowych i oficjalnych, w tym rozprawce (o ile rzeczywiście chodzi o słowo podsumowując, a nie o niepoprawną kontaminację podsumowywując). Jednak po nim należałoby użyć sfrazeologizowanego sformułowania "granica przebiegająca między ... a ...".

Nauczycielowi mogło także chodzić o zgodność podmiotów, a więc należałoby napisać:

Podsumowując, stwierdzam, że granica przebiegająca między ... a ...

Podsumowując, chciałabym podkreślić, że granica przebiegająca między ... a ...

Podsumowując, mogę …

Ewentualnie: Podsumowując, należy podkreślić, że (czyli powinny pojawić się formy bezosobowe).

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

często w języku potocznym używa się zwrotu "i po ptokach", spotkałam się także z formą "i po ptakach". Czy używanie takiego sformułowania jest dopuszczalne?

Z góry dziękuję za odpowiedź, łączę pozdrowienia, Joanna

Jest to połączenie wyrazowe o charakterze utartym, tzn. związek frazeologiczny, a znaczy 'i koniec; i po wszystkim; niczego już zmienić nie można'. Słowniki charakteryzują ten związek jako potoczny, a zatem można go używać w sytuacjach komunikacyjnych nieoficjalnych, czyli w nieformalnych kontaktach o charakterze prywatnym. O ile wspomniane słowniki podają formę i po ptakach, w języku mówionym częściej pojawia się ta druga, z tzw. pochylonym a (wymawianym jako o), która ma zapewne pochodzenie dialektalne, natomiast używana w języku ogólnym podkreśla ekspresywne, zwłaszcza żartobliwe nacechowanie wypowiedzi.

Izabela Różycka

Dzien dobry,

Prosze o wyjasnienie, czy istnieje w polszczyznie wyrazenie 'isc w piornik' w sensie ' pojsc do lozka, pojsc spac'.

Przepraszam za brak polskich znakow, nie sa niestety one dostepne na moim urzadzeniu.

Dziekuje i pozdrawiam

Bernadeta

 Słowniki frazeologiczne (w tym Współczesny słownik  frazeologiczny Piotra Flicińskiego) nie odnotowują tego zwrotu. Próżno szukać takiego frazeologizmu również w Narodowym Korpusie Języka Polskiego. Jednak trzy wyniki, które uzyskujemy po wpisaniu interesującego Panią zwrotu do wyszukiwarki internetowej, wskazują, że rzadko, ale jednak pojawia się w młodzieżowym socjolekcie. Być może powstał on przez skojarzenie ze znanym frazeologizmem uderzyć/iść/pójść w kimono, który oznacza właśnie pójście spać. Duża dynamika zmian zasobu leksykalnego języka młodzieżowego sprawia, że nie wszystkie konstrukcje wchodzą do języka ogólnego, a część z nich ma charakter efemeryczny.

Anita Pawłowska-Kościelniak

Szanowni Państwo,

chciałabym zapytać o frazę „nie po drodze do małżeństwa”. Komuś może być nie po drodze do małżeństwa czy może nie po drodze z małżeństwem? Sama skłaniałabym się ku tej pierwszej wersji, niestety nie mogłam znaleźć podobnego związku w słowniku frazeologicznym. Może trzeba tu zastosować rozróżnienie na „do” w znaczeniu miejsca, a „z” w odniesieniu do abstraktu? Bardzo proszę o pomoc w wyborze właściwej formy.

Z poważaniem

Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego notuje związek <<komuś>> jest << z kimś>> nie po drodze - czyjeś interesy są sprzeczne, oczekiwania odmienne, poglady rozbieżne. Nie po drodze do małżeństwa jest więc innowacją frazeologiczną, której nie znajdziemy w słownikach. Jej funkcjonalność jest wątpliwa, a propozycje wymiany przyimka tego nie zmieniają. Trzeba więc uznać, że jest to błąd frazeologiczny.

Katarzyna Jachimowska

Serdecznie pozdrawiam z zasypanej śniegiem Białej Podlaskiej.Pięknie proszę o udzielenie mi odpowiedzi na pytanie  czy w zdaniu: Wyjątkowe spotkanie było jednym z ważniejszych wydarzeń w historii naszego portalu ,a także kolejnym krokiem / w przód,wprzód/

prawidłowe jest użycie w przód czy wprzód

Chcąc przypisać komuś lub czemuś postęp w jakiejś dziedzinie, można posłużyć się związkiem frazeologicznym krok naprzód - taki właśnie wariant notowany jest w słownikach poprawnościowych (np. Czechy w ostatnich pięciu latach zrobiły duży krok naprzód). Słowo wprzód oznacza 'najpierw' (np. Wprzód zapoznamy się z podstawami logiki). Współcześnie jest to wyraz oceniany jako przestarzały i ze względu na treść zupełnie nie pasuje do wskazanego frazeologizmu.

Bartłomiej Cieśla

Szanowni Państwo,

niedawno, za sprawą R. Bąkiewicza, w polszczyźnie pojawił się zwrot "krużganek oświaty". Na wielu stronach i portalach pisano, że to przejęzyczenie. Czy na pewno to ten rodzaj błędu?

Uprzejmie proszę o wyjaśnienie.

Z poważaniem,

Jan Niechorski

Szanowny Panie,

zgodnie z terminologią językoznawczą za przejęzyczenia uznaje się "sporadyczne pomyłki wymawianiowe (...). Polegają one zwykle na : 1. antycypacji, czyli przedwczesnym wymówieniu później występujących głosek, sylab, a nawet wyrazów, zamiast właściwych (np. irrocjonalny zamiast irracjonalny); perseweracji, czyli nonsensownym powtórzeniu głoski, sylaby lub wyrazu użytego w poprzednich częściach wypowiedzi (np. żyli z żybołówstwa); 3. metatezie, czyli przestawce (np. pieczątka kurczone zamiast kurczątka pieczone) za: Encyklopedia języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 302. Biorąc pod uwagę tę właśnie definicję nie mamy do czynienia we frazeologizmie krużganek oświaty z przejęzyczeniem. Jest to nieuzasadniona innowacja frazeologiczna polegająca na wymianie składnika leksykalnego kaganek na krużganek. Zwykle taka wymiana wynika z nieznajomości struktury frazeologizmu.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

Przeczytałam przed chwilą w prasie, że jakiś rząd 'kładzie tamę' czyjejś propagandzie.

Nurtuje mnie pytanie: dlaczego tamę się kładzie? Zapory się stawia, zasieki również. Dlaczego ten rodzaj przeszkody - dla odmiany - kładzie się?

Dzień dobry,

przytoczony frazeologizm, znaczący tyle co 'przeciwstawiać się, przeszkodzić, położyć kres czemuś', może przybierać różne postacie: położyć, postawić, stawiać tamę (czemuś) i rzeczywiście czasami używamy także formy archaicznej: kłaść tamę. Użycie w tym frazeologizmie czasownika kłaść wiązać można z jego wcześniejszym powszechnym funkcjonowaniem w staropolszczyźnie i późniejszych wiekach w znaczeniu 'przeciwstawiać'. Słowo to utrwalone zostało w tym znaczeniu nie tylko we wspomnianym związku, ale też w kłaść się Rejtanem 'przeciwstawiać się czemuś z dużą determinacją'. Warto zwrócić uwagę na wielość znaczeń czasownika kłaść - w polszczyźnie utrwalone są przecież takie frazeologizmy jak: kłaść głowę pod Ewangelię ‘niepotrzebnie ryzykować, bez ważnego powodu narażać się na niebezpieczeństwo, którego można uniknąć’, kłaść uszy po sobie 'stać się pokornym/potulnym', kłaść/złożyć coś na karb czegoś 'dopatrywać się w czymś przyczyny jakiegoś faktu; szukać w czymś wytłumaczenia, aby uwolnić się odpowiedzialności za coś' czy nawet współcześnie i potocznie używane kłaść/położyć na kimś laskę/lachę 'przestać się kimś/czymś zajmować/interesować'. Świadczy to dobitnie o ewoluowaniu znaczenia czasownika kłaść na przestrzeni wieków.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

chciałbym poprosić o wyjaśnienie w jakich sytuacjach poprawne jest stosowanie słowa "nagminnie"? Czy to poprawne, gdy koś mówi:

nagminnie mi przeszkadzasz

nagminnie ma zapalenia płuc

nagminnie lekceważy przepisy

nagminnie się zakochuje itp?

Z poważaniem,

Piotr M.

Dzień dobry,

przysłówek nagminny oznacza, że coś «bardzo często występuje». Używa się go przede wszystkim w sytuacji, gdy mówimy/piszemy o rozpowszechnianiu się zjawisk niepożądanych, np. jak w podanych przez Pana konstrukcjach: nagminnie mi przeszkadzasz, nagminnie ma zapalenia płuc, nagminnie lekceważy przepisy. Jak wskazuje Słownik wyrazów kłopotliwych PWN autorstwa M. Bańki i M. Krajewskiej "w innych kontekstach lepiej używać wyrazów bliskoznacznych, np. powszechnie, masowo lub bardzo często" (s. 195). Dlatego przy ostatniej konstrukcji unikałabym użycia zwrotu nagminnie się zakochuje i zastąpiłabym je sformułowaniem zakochuje się bardzo często.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Czy poprawne jest powiedzenie "śnieg znika w oczach" w sensie błyskawicznie roztapia się?

Jeśli nie, to jak powinno brzmieć prawidłowo?

Frazeologizm niknąć (lub: ginąć, gasnąć) w oczach oznacza 'z dnia na dzień tracić siły, coraz gorzej wyglądać'. Użyć go można w odniesieniu do istot żywych, np. Hania niknie w oczach. By podkreślić, że coś dzieje się w bardzo krótkim czasie, błyskawicznie, można użyć związku wyrazowego w mgnieniu oka. Poprawne byłoby zatem wypowiedzenie: śnieg stopniał/zniknął w mgnieniu oka.

Katarzyna Burska

Czy poprawnie jest napisać " dziękuję za objęcie Honorowym Patronatem wydarzenia..."? czy jednak "dziękuję za objecie Honorowego Patronatu..." ??

Problem użycia zwrotu objąć (honorowy) patronat nad czymś omawiamy był już w naszej poradni tutaj . Zwrotu tego należy używać w formie wskazanej w naszej poradzie, więc w wypadku powyższego pytania zalecane byłoby określenie: dziękuję za objęcie honorowym patronatem nad wydarzeniem... Warto także pamiętać o pisowni małą literą - wielkie litery nie mają w tym wypadku uzasadnienia.

Agnieszka Wierzbicka

Czesto opisując, że cos do siebie nie pasuje, mawia się: że coś jest "Od Tradajca..."

Co oznacza to powiedzenie: "Od Tradajca..."?, co to/lub kto to w ogóle jest Tradajec? i skąd się to powiedzenie wzięło?

Dziękuję,

Pytanie dotyczy związku frazeologicznego prawdopodobnie o bardzo ograniczonym zasięgu (regionalizm radomski?). W żadnym drukowanym źródle nie ma frazeologizmu od Tradajca/od tradajca. Potwierdzeniem występowania takiego zwrotu w polszczyźnie są wpisy w internecie i tylko na ich podstawie (kontekstu użycia) można wnioskować o jego znaczeniu. Na stronie:

http://forum.gazeta.pl/forum/w,12217,18869141,18869141,SLOWNIK_GWARY_RADOMSKIEJ.html#p18988438 podano:

trajdzić – klepać, ględzić ('trajdzi jak najęta'), trajdzioch, trajdziocha, trajda, trajdoła – ględa, trajdy – opowieści, głupoty, bzdety.

Można tylko domniemywać, że rdzeń trad/trajd jest bardzo stary. Słownik gwar polskich Jana Karłowicza (1900-1911 r.) odnotowuje: trada, trady – przyśpiew: Trady rady rada; tradunek – obrączka na piastach koła u wozu; trajda – 1) kieszeń, worek, 2) kobieta bez taktu, roztrzepana; trajdaczka – 1) rozwolnienie, 2) czcza gadanina.

Katarzyna Jachimowska

Dzień dobry,

od kilku dni zastanawia mnie pewna kwestia związana z językiem. Chodzi o wyrażenie "ot co". Niestety znaleźć można mało informacji w internecie na ten temat. Chciałbym wiedzieć więcej oraz zweryfikować pewne zdanie/wyrażenie.

Czy w zdaniu/wersie: "Ty to złoto..., ot co nadał anioł." formuła "ot co" jest użyte poprawnie?. Według definicji słownika SJP: (wyrażenie potwierdzające, że istota rzeczy sprowadza się do tego, co zostało przed chwilą powiedziane), wydaje mi się, że tak. Jednak piszę z prośbą o weryfikację, upewnienie się.

Z góry dziękuję za odpowiedź lub wskazanie kogoś, od kogo mogę taką odpowiedź uzyskać.

Pozdrawiam

Kamil Frąckowiak

 Ot co stanowi komentarz metatekstowy, którego znaczenie zgodnie ze Słownikiem języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka można sprowadzić do stwierdzenia: "tak się rzecz przedstawia". Z kolei Wielki słownik języka polskiego PAN wskazuje, że za pomocą ot co"mówiący informuje, że to, co powiedział, choć jest określeniem dosadnym, adekwatnie oddaje to, co na dany temat sądzi i że więcej na ten temat nie trzeba nic mówić". Dodatkowo obydwa źródła zwracają uwagę na potoczny charakter tego wyrażenia.

    W cytowanym przez Pana fragmencie wątpliwość może budzić pozycja ot co w zdaniu - zasadniczo jest to bowiem wykładnik zamknięcia i jak wskazują wszystkie definicje (również ta cytowana przez Pana) ot co odnosi się do tego, co zostało powiedziane już wcześniej. Natomiast w przytoczonym wersie ot co wprowadza nową wypowiedź. W takim przypadku właściwe byłoby zatem użycie raczej partykuły oto, która otwiera nową wypowiedź i stanowi podsumowanie wcześniejszej lub komentarz do niej.

   Anita Pawłowska-Kościelniak

Dzień dobry!

Interesuje mnie pochodzenie dwóch powiedzeń w których występują zwierzeta: chodzić jak błędna owca i puścić płazem.

Z góry dziękuję za odpowiedź!

Piotr

Panie Piotrze,

pierwszy frazeologizm chodzić jak błędna owca oznacza 'chodzić w zamyśleniu, nieprzytomnie, bez celu' (za: S. Bąba, J. Liberek, Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, PWN, Warszawa 2001, s. 525). Związek ten pochodzi z Biblii, z Księgi Psalmów "Błądzę jako owca zagubiona" (CXIX, 176).

Drugi frazeologizm używany jest dwojako: coś uszło komuś płazem lub puszczamy coś komuś płazem. Mówimy, że coś uszło komuś płazem – czyli 'ktoś nie został ukarany za coś' albo puszczamy coś komuś płazem, czyli 'nie wyciągamy konsekwencji z czyjegoś niewłaściwego zachowania'. W tym miejscu chwiałabym zaznaczyć, że słowo płaz, które pojawia się w obu wspomnianych związkach frazeologicznych, nie dotyczy zwierzęcia, lecz nieostrej, płaskiej, szerokiej część broni siecznej (np. szabli). Tą częścią tradycyjnie uderzano za drobne przewinienia, gdy chciano ukarać daną osobę.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

chciałabym dowiedzieć się jakie jest pochodzenie powiedzenia "rubla zarobić i cnotę zachować". Czy jest to cytat z jakiegoś rosyjskiego dzieła? Niestety słabo znam ten język i nie jestem w stanie samodzielnie wyszukać informacji.

Łączę wyrazy szacunku

Olga Świder

Szanowna Pani,

ponieważ wspomniany frazeologizm pochodzi z języka rosyjskiego, poprosiliśmy o pomoc i wyjaśnienie nurtującego Panią pytania Panią Profesor Annę Wardę z Instytutu Rusycystyki UŁ:

"W języku rosyjskim funkcjonuje adekwatne powiedzenie: "Капитал приобрести и невинность соблюсти" ("Zdobyć kapitał i zachować cnotę"). Wyrażenie to stało się popularne dzięki Michałowi Sałtykowowi-Szczedrinowi (1826-1889). Występuje ono w takich utworach tego pisarza, jak: «Мелочи жизни» (1877), «Письма к тетеньке» (письмо 10-е, 1882), «Дети Москвы» (1877), «Убежище Монрепо» (1882).

Znaczenie ironiczne: zaspokajać swoje materialne interesy, próbując przy tym zachować reputację człowieka, dla którego nie są ważne sprawy materialne.

Poniżej fragmenty ze wspomnianych utworów autora z użyciem tego wyrażenia:

Письма к тетеньке, письмо 10-е:

"Из этого вы видите, что мое положение в свете несколько сомнительное. Не удалось мне, милая тетенька, и невинность соблюсти, и капитал приобрести. А как бы это хорошо было! И вот, вместо того, я живу и хоронюсь. Только одна утеха у меня и осталась: письменный стол, перо, бумага и чернила. Покуда все это под рукой, я сижу и пою: жив, жив курилка, не умер! Но кто же поручится, что и эта утеха внезапно не улетучится?"

Дети Москвы:

"Дальнейшим испытанием моих представлений о «славе» явились выкупные свидетельства. Не могу не сознаться, что даже в самый разгар моих симпатий к меньшей братии надежда на выкупные свидетельства никогда не оставляла меня. Язык говорил: до последней капли крови! а тайный голос шептал: дадут же, однако, что-нибудь! И действительно, выкупные свидетельства были отпечатаны... и я не имел силы отказаться от них! Не мог же, однако, я не понимать, что самоотверженность, эта обязательная спутница «славы», по самому существу своему, безвозмездна! И не настолько же я неразумен, чтоб рассчитывать на такое счастливое стечение обстоятельств, которое поможет мне и капитал приобрести, и «славу» соблюсти!"

Убежище Монрепо:

"Замечательно, что этот самый землевладелец эту самую землю уже лично двадцать лет пашет, но и за всем тем не только в объявлениях газетных пишет: продается столько-то десятин "целины", -- но и сам, по-видимому, верит в подлинность этой "целины"! Точь-в-точь как та легендарная девица, дочь бедных, но благородных родителей, которая будто бы в одно и то же время и сокровище сохранила и капитал приобрела. Но разве это правдоподобно?"."

Ze swojej strony mogę dodać, że związek "rubla zarobić i cnotę zachować" upowszechnił w polszczyźnie Ludwik Dorn (w 2004 r.). Od tej pory politycy i dziennikarze chętnie go używają, wprowadzając niekiedy do niego modyfikacje, np. J. Kaczyński "Cnotę straciliśmy, a rubla nie zarobiliśmy" (2010 r.), Ł. Warzecha "Jak cnotę stracić, a rubla nie zarobić" ("Do Rzeczy", 10.03.2017 r.).

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Bardzo serdecznie proszę o rozwianie moich na temat używania słów PODAĆ I PODDAĆ

przykładowa fraza: ... coś w wątpliwość

jaka forma będzie poprawna?

Dzień dobry,

poprawny jest jedynie frazeologizm podać coś w wątpliwość w znaczeniu "zakwestionować prawdziwość jakiegoś zdania, twierdzenia".

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Jak jest poprawnie? Poddać w wątpliwość czy podać w wątpliwość?

Zgodnie z normą wzorcową, kwestionując prawdziwość jakiegoś zjawiska czy sprawy, powinniśmy  "podać/podawać w wątpliwość" - taką formę podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. A. Markowskiego (s. 1282), np. Już podczas pierwszego przesłuchania sędzia podał w wątpliwość zeznania głównego świadka. Jeśli zaś chodzi o frazę "poddać w wątpliwość" jest ona w słowniku wskazana jako niepoprawna.

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

wyobraźmy sobie następującą sytuację: w czasach PRL-u 100% dzieciaków na WF-ie miało jednakowe trampki. Nie było możliwości kupna żadnych innych butów sportowych. Czy można zatem powiedzieć, że trampki w PRL-u, jako obuwie sportowe dla dzieci na zajęcia z wychowania fizycznego, były POPULARNE? Moim zdaniem słowo „popularne” jest w tym przypadku mylące, ponieważ sugeruje, że trampki były wybierane świadomie jako produkt lepszy od jakiegoś innego, istniejącego na rynku zamiennika. Takiego jednak nie było. Jakie jest Państwa zdanie?

Pozdrawiam

Klaudia Tadych

Dzień dobry,

w polszczyźnie leksem popularny funkcjonuje w trzech znaczeniach (za Uniwersalny słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2003, t. 3):

1. <<przeznaczony dla odbiorcy niespecjalisty, przedstawiony w sposób zrozumiały dla wszystkich; przystępny, łatwy, prosty>>, np. literatura popularna;

2. <<powszechnie znany, ceniony, używany>>, np. popularne marki samochodów, popularny film;

3. <<cieszący się rozgłosem, ceniony przez ogół, znany, sławny>>, np. popularny wykonawca, popularny kucharz.

Wskazane przez Panią w pytaniu użycie tego wyrazu zawiera się z pewnością w znaczeniu drugim - popularne w PRL-u trampki były powszechnie używane, choć - niewątpliwie - owo użycie nie wynikało z ich wielkich walorów (użytkowych czy też estetycznych). W tej sytuacji, szczególnie dla odbiorców nieznających realiów czasów PRL-u, użycie określenia popularne trampki może być mylące, choć zgodne z prawdą. Może w takiej sytuacji warto używać jeszcze określenia precyzującego, np. popularne trampki (jedyne dostępne w tamtym czasie na rynku).

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Położyć czy stawiać wszystko na jedną kartę? Jaka wersja jest poprawna?

Poprawna wersja frazeologizmu brzmi postawić / stawiać (wszystko) na jedną kartę, co oznacza, że podejmujemy ryzykowną decyzję odnośnie jakiejś sprawy.

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

chciałbym zapytać, czy próbując wytłumaczyć coś płaczącemu dziecku, można stosować zwrot

"to nie jest powód do płakania", czy też poprawny byłby "to nie jest powód do płaczu"? A może można stosować obie formy? Jeśli w przedstawionym przykładzie tylko druga forma jest poprawna, to czy istnieją jakieś przypadki, gdzie można stosować zwrot "do płakania"?

Pozdrawiam serdecznie,

Krzysztof

Dzień dobry,

Panie Krzysztofie obie formy są poprawne, przy czym ta druga forma zwrotu "powód do płaczu" jest sfrazeologizowana, utarta w naszym języku. Można więc śmiało stosować każdą z nich.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Czy można rozpoczynać zdanie od słowa "przykładowo" w tekście urzędowym? Może lepiej zastosować inną konstrukcję? Dziękuję za odpowiedź

Można użyć wyrazu przykładowo lub konstrukcji tytułem przykładu.

Katarzyna Jachimowska

Dobry wieczór

Chciałabym zapytać o historię wyrażenia "raz kozie śmierć". Jak to się stało, że używamy go w języku?

Dziękuję serdecznie

Dzień dobry,

niestety do wskazanego w pytaniu frazeologizmu raz kozie śmierć nie znalazłam źródła w Słowniku frazeologicznym współczesnej polszczyzny PWN. Mogę tylko przypuszczać, opierając się na analizie źródeł związków frazeologicznych, że charakter tego związku zaliczyć można do tzw. naturalnych - związek taki powstał w wyniku obserwacji sił przyrody, życia roślin i zwierząt, z obserwacji człowieka, jego wyglądu, gestów, zachowania, jak ma to miejsce w innych frazeologizmach, np. burza uczuć, biały jak śnieg, zrobić coś piorunem, twardy jak skała, morze głów.

Koza jest postrzegana przez ludzi jako zwierze nieprzewidywalne, gwałtowne (ale i uparte) i być może stąd bierze się użycie jej miana w tym związku, który oznacza przecież 'ryzykowanie'. Druga, możliwa interpretacja, łączy się z nazwą dziewczyny określanej mianem kozy - w potocznej polszczyźnie mówimy tak przecież 'o żywej, wesołej dziewczynie'. Tym samym skojarzenie prowadzi nas znów w kierunku działania osoby, która nie boi się ryzyka.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Czy poprawne są sformułowania: robić robotę i robić różnicę.

Połączenie robić robotę jest prawdopodobnie kalką angielskiego do the job oznaczającego, że ktoś, wykonując jakąś pracę, osiągnął cel, który sobie zamierzył. Trudno uznać to połączenie za poprawne w polszczyźnie wzorcowej, gdyż oba wyrazy są spokrewnione słowotwórczo i wprowadzałyby tę samą treść, sformułowanie to miałoby charakter pleonastyczny (podobnie jak produkować produkty czy scalić w całość). Trafniejsze wydaje się połączenie wykonać robotę. Słowniki frazeologiczne notują jednak związek robić dobrą robotę 'pracować, działać pożytecznie, zajmować się czymś pożytecznym', w którym rzeczownik robota dookreślony jest przydawką przymiotnikową. W polszczyźnie potocznej można też usłyszeć ten frazeologizm w zmodyfikowanej postaci, np. zrobić niezłą/świetną robotę.

Fraza czasownikowa coś robi różnicę notowana jest w "Wielkim słowniku języka polskiego" pod red. Piotra Żmigrodzkiego w znaczeniu 'coś, co pozornie nie ma wielkiego znaczenia, nie jest dla wskazanej osoby obojętne'. Inny dopuszczalny wariant to czynić różnicę, w oficjalnych wypowiedziach można też natrafić na wersję sprawiać różnicę (często funkcjonującą w formie zaprzeczonej).

Katarzyna Burska

Dzień dobry! Mam pytanie skąd powiedzenie "siedzi jak złe na kępie". Dziękuję IŚ

Powiedzenia siedzieć jakzłe na kępie nie notują redaktorzy współczesnych słowników frazeologicznych. Można się jednak domyślać, że ów zwrot ma proweniencję ludową i wyraża przekonanie, że miejscem przebywania spersonalizowanego zła są tereny odległe oraz odosobnione (pogląd taki formułowano m.in. w Biblii, w której częstą przestrzenią aktywności demonów czyni się miejsca pustynne). Kępa, jak się zdaje, to w tym kontekście oznaczenie ‘wyniosłości na podmokłym, bagnistym terenie’, co potwierdzają ludowe powiastki, por. fragment legendy Diabelskie doły:

Na łąkach, jak się idzie z Łęczycy do Dobrogost, jest trzęsawisko na starym korycie rzeki Bzury, gdzie jeszcze dziś można zginąć bez śladu. Nazywa się Diabelskie Doły. Stamtąd właśnie Boruta, jak wpadł, nie mógł się wydostać.

Boruta to był szlachcic, który bardzo lubił polować. Pewnego razu polował dłużej do późnego wieczora i bardzo zmęczony na kępie zasnął. W nocy obudziło go szczekanie psa, który leżał u jego nóg. Boruta spostrzegł, że kępa, na której siedzi, zapada się w bagna coraz głębiej. Przerażony zaczął wzywać diabłów, byle tylko mógł się z trzęsawisk uratować. Diabli przyszli mu z pomocą, ale w zamian zażądali duszy Boruty. I odtąd Boruta grasuje po łęczyckich błotach (legenda opowiedziana przez Stefana Stawskiego, l. 65, z Łęczycy; źródło: http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapaserwisu&l2=&l3=&l4=&l5=leczyckie-legendy).

Inne warianty przysłowia notuje Kinga Różańska w artykule Językowo-kulturowy obraz mocy piekielnych w rosyjskiej i polskiej frazeologii i paremiologii: śmieje się jak diabeł na kępie, trzęsie się jak diabeł na kępie.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Witam,

jakie jest pochodzenie frazy: "spuścić kogoś po brzytwie"? 

Pochodzenie związków frazeologicznych jest możliwe do ustalenia tylko w przypadku, kiedy można wskazać ich pewne źródło (literatura, mitologia, biblia, obcy język itp.). Jeżeli połączenie wyrazowe ma charakter potoczny, czyli pojawiło się w języku mówionym, raczej nie poznamy jego autora ani nie będziemy wiedzieli, w jakich okolicznościach powstało. Zwrotu spuścić kogoś po brzytwie nie odnotowuje żaden słownik frazeologiczny języka polskiego, pojawia się on jedynie w nielicznych źródłach internetowych, czyli jest to forma nowa, zapewne środowiskowa. Ma charakter ekspresywny, a znaczy 'pozbyć się kogoś, uwolnić się od czyjejś niepożądanej obecności, spławić kogoś'. W związku z tym znaczeniem można się domyślać tu związków znaczeniowych z takimi wyrażeniami i zwrotami jak: powiedzieć coś ostro, ostre słowa, ostry język, ostry jak brzytwa.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

nurtuje mnie pytanie dotyczące sformułowania "ciężki charakter". Wydaje mi się, że jest ono niepoprawne, bo charakter możemy mieć trudny. Czy mam rację?

Z poważaniem,

Jerzy Marwiński

Szanowny Panie,

zgadzam się z Panem, że sformułowanie ciężki charakter to nieuzasadniona innowacja frazeologiczna, czyli konstrukcja błędna. Powstała ona w potocznej odmianie języka i w polszczyźnie oficjalnej nie powinna się pojawiać. Utarty, poprawny związek, którego powinniśmy używać brzmi trudny charakter. Co ciekawe, tendencję do zastępowania wyrazu trudny jego synonimem ciężki można dostrzec często także w innych sytuacjach. Dość często jest także modyfikowany frazeologizm trudny orzech do zgryzienia - w polszczyźnie potocznej słyszymy zwykle, że ktoś ma ciężki orzech do zgryzienia.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Jeśli poprawna jest wersja "zasada czworga oczu", jak czytam w FAQ, czy to nie powinno też poprawnie brzmieć "rozmowa w czworo oczu" zamiast "w cztery oczy"?

Dziękuję z góry za wyjaśnienie zagadki!

W odróżnieniu od "zasady czworga oczu" - połączenia składniowego o charakterze luźnym - wyrażenie "rozmowa w cztery oczy" jest związkiem frazeologicznym, nie może więc stanowić wzorca, do którego będziemy się odwoływać, formułując normę. Frazeologizmy bywają opierane na konstrukcjach gramatycznych powszechnie używanych w dawnej polszczyźnie, mogą też zawierać zwroty okazjonalne. By odpowiedzieć na pytanie, dlaczego właśnie w tej konkretnie jednostce pojawia się wskazane zestawienie słowne, musielibyśmy najpierw ustalić bliżej źródło jej pochodzenia.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Który zwrot jest poprawny: w końcu miesiąca czy pod koniec miesiąca?

Oba wyrażenia mają takie samo znaczenie i są poprawne. Drugie z nich, moim zdaniem, pojawia się w polszczyźnie częściej.

Bartłomiej Cieśla

Szanowna Poradnio,

chciałbym spytać, czy na drogę sądową się wstępuje czy występuje. Więcej sensu wydaje się mieć pierwsza forma, ale druga w Internecie występuje częściej. Wystąpić można do sądu z jakimś wnioskiem lub skargą, ale na drogę sądową się chyba wstępuje.

Uprzejmie proszę o rozwianie moich wątpliwości.

W języku prawnym funkcjonują wyrażenia: droga prawna 'ustalony przepisami prawa sposób prowadzenia spraw sądowych lub urzędowych' oraz droga sądowa 'postępowanie przed sądem, od najniższych do najwyższych instancji, zależnie od sprawy i właściwości sądów`.

W przytoczonym zwrocie wstąpić na drogę sądową chodzi o wniesienie, skierowanie, oddanie sprawy do sądu; wskazanie za pośrednictwem organów sądowych sposobu działania, rozstrzygnięcia czegoś. Kryterium formalno-logiczne uświadamia nam, że rzeczownik droga wymaga użycia czasowników: wejść, wkroczyć, wstąpić.

Natomiast czasownik wystąpić oznacza m.in. `zabrać publicznie głos, zacząć działać w jakiejś dziedzinie`, np.: Wystąpić w sądzie. Wystąpić z wnioskiem. Wystąpić w czyjeś obronie. Wystąpić z czyjegoś ramienia. Występować w czyimś imieniu.     

Beata Burska-Ratajczyk

Dzień dobry, kilka dni temu dziennikarz ogólnopolskiego radia powiedział „Dawid Kubacki wygrał brązowy medal”. Czy to zdanie jest poprawne? Moim zdaniem wygrać można zawody lub konkurs, a medal się zdobywa lub też po niego sięga. Proszę o rozwianie moich wątpliwości.

 Ma Pan rację:  konkursy i zawody wygrywa się, natomiast zgodnie ze słownikami języka polskiego medal  można otrzymać lub zdobyć, jak również po niego sięgnąć.

Anita Pawłowska-Kościelniak

Szanowni Państwo! Ostatnio zastanawiałam się nad znaczeniem związku ‘wyskoczyć jak Filip z konopi’. O jakiego Filipa chodzi w tym związku frazeologicznym?

Wielu studentów dziwi się, gdy pytam, co oznacza słowo filip w związku frazeologicznym wyrwać się/wyskoczyć jak filip z konopi, gdyż często są przekonani, że chodzi o mężczyznę o imieniu Filip. Również Pani napisała ten wyraz wielką literą. Tymczasem leksem filip w gwarze białoruskiej znaczy ‘zając’. Z kolei konopie to nazwa rośliny, gdyż to w konopiach i w wysokich roślinach najczęściej chowają się zające. Gdy się czegoś wystraszą, wyskakują z konopi. Stąd związek frazeologiczny wyrwać się jak filip z konopi, któryznaczy ‘odezwać się nie w porę, powiedzieć coś niestosownego’.

Łączę pozdrowienia

Anna Sokół-Klein

Czy można stopniować zwrot "Z wyrazami szacunku", np. Z wyrazami Najwyższego szacunku?

Skłaniam się do twierdzenia, że nie można. Szacunek to szacunek, chyba że się mylę?

Dzień dobry,

przytoczony w pytaniu zwrot grzecznościowy "z wyrazami szacunku" jest wyrażeniem sfrazeologizowanym i jako taki nie powinien ulegać przekształceniom, nie powinniśmy więc napisać "z wyrazami najwyższego/największego/ogromnego/ wyjątkowego szacunku", bowiem elementy dodane (najwyższego/największego/ogromnego/wyjątkowego) naruszają strukturę tego stałego związku.

Warto jednak dodać, że w innych sytuacjach komunikacyjnych można używać tych sformułowań, np. darzył go ogromnym szacunkiem, czuł do niej głęboki szacunek.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam!

Przeczytałam dziś artykuł, w którym była mowa o "zagłębiu pomidorowym". Czy to sformułowanie można uznać za poprawne?

Z poważaniem,

Monika Kaźmierczak

Pani Moniko,

użycie połączenia wyrazów "zagłębie pomidorowe" należy uznać za niefortunne. Jak wskazuje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN to konstrukcja niepoprawna w odniesieniu do terenu, "na którym intensywnie uprawia się truskawki, pomidory, warzywa itp." (s. 1418), jak i do opisywania obszaru produkcji żywności. Lepiej używać określenia "rejon (intensywnej) uprawy truskawek, malin, pomidorów".

Agnieszka Wierzbicka

Czy można się zanosić ze śmiechu?

J.K.

Poprawnie możemy powiedzieć czy napisać: zanosić się śmiechem/płaczem lub zanosić się od śmiechu/płaczu, co oznacza "tracenie oddechu podczas płaczu czy śmiechu". Na przykład: Dziecko zanosiło się śmiechem lub Dziecko zanosiło się od śmiechu.

Agnieszka Wierzbicka

Co oznacza stwierdzenie zalać robaka?

Wspomniany w pytaniu zwrot oznacza tyle co 'picie alkoholu w celu zapomnienia o problemie dręczącym pijącego'. Określenie to wiązać należy z przenośnią, że robak kogoś gryzie, czyli 'ktoś ma jakiś problem, kłopot' czy 'dręczy kogoś jakaś kwestia'.

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

czy mogę poprosić o wskazanie związków feazeologicznych, w których znajduje się słowo noga lub nogi?

Z poważaniem,

Ewa J.

Szanowna Pani,

w polszczyźnie istnieje wiele związków frazeologicznych, w skład których wchodzi słowo noga bądź nogi, np.

• być gdzieś jedną nogą - w znaczeniu 'zmieniać miejsce pobytu';
• być jedną nogą na tamtym świecie - w znaczeniu 'być bliskim śmierci';
• (biec, uciekać) co, ile sił w nogach - w znaczeniu 'bardzo szybko';
• dać nogę - w znaczeniu 'uciec';
• kolos na glinianych nogach - w znaczeniu 'o czymś, co sprawia pozory mocy, a jest w rzeczywistości słabe';
• kula u nogi - w znaczeniu 'przeszkoda';
• kuty na cztery nogi - w znaczeniu 'cwany';
• coś ma ręce i nogi - w znaczeniu 'jest dobrze przemyślane';
• na jednej nodze - w znaczeniu 'szybko';
• nie czuć nóg - w znaczeniu 'być zmęczonym';
• czyjaś noga gdzieś nie postąpi - w znaczeniu 'ktoś nigdy się gdzieś nie pojawi';
• noga się komuś powinęła - w znaczeniu 'coś się komuś nie powiodło';
• (iść, jechać, wlec się) noga za nogą - w znaczeniu 'bardzo wolno';
• nogi się pod kimś ugięły - w znaczeniu 'ktoś chwilowo stracił władzę w nogach';
• postawić na nogi - w znaczeniu 'radykalnie polepszyć stan czegoś';
• przewrócić/przewracać/wywrócić/wywracać do góry nogami - w znaczeniu 'szukając czegoś, nabałaganić';
• rzucać kłody pod nogi - w znaczeniu 'przeszkadzać';
• stanąć na nogi/na nogach - w znaczeniu 'podnieść się z upadku';
• stanąć na własnych nogach - w znaczeniu 'usamodzielnić się';
• tracić grunt pod nogami - w znaczeniu 'tracić pewność siebie';
• wstać lewą nogą - w znaczeniu 'mieć zły humor';
• wziąć nogi za pas - w znaczeniu 'uciec'.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam

Mam pytanie: czy poprawne jest sformułowanie: odłożyłam łódź oraz sformułowanie: zachować opanowanie

Dziękuje

Na pewno niepoprawna jest pisownia wyrazu dziękuję (1.os. l.p. cz. teraźniejszego) bez końcowego -ę. Jeżeli chodzi o podane połączenia wyrazowe, to ze względu na łączliwość gramatyczną (składniową) są poprawne, ale za względu na łączliwość leksykalno-semantyczną - nie. Łódź można odstawić, odholować - o taki zapewne sens Pani chodziło. Co do drugiego połączenia - lepiej zamiast analityzmu użyć syntetycznej formy opanować się. Zachować można umiar w czymś.

Katarzyna Jachimowska

Dzień dobry, Chciałabym zadać 3 pytania, które nurtują mnie od jakiegoś czasu. 1. Która z form jest poprawna: „co około 2 miesiące otrzymywać będziesz..." czy „co około 2 miesięcy otrzymywać bedziesz..."? 2. Czy forma „zdobywca nagrody" jest poprawna? A może jedyną dopuszczalną formą jest „zwycięzca nagrody"? 3. Czy można powiedzieć „w przypadku zwycięstwa" (zamiast „w przypadku wygrania")? Będę wdzięczna za rozwianie moich wątpliwości. Pozdrawia i dziękuję Anna Gibas z Warszawy

Szanowna Pani,

1. "Około" to przyimek łączący się z rzeczownikiem (lub innym wyrazem w jego funkcji)

w dopełniaczu (np. wyjazd potrwa około dwóch miesięcy). Niewłaściwe jest zaś łączenie przyimka "około" z innym przyimkiem (a w takiej funkcji występuje w Pani przykładzie "co"), wymagającym połączenia z wyrazem w przypadku innym niż dopełniacz. W takiej sytuacji lepiej użyć określenia: "mniej więcej", "prawie", np.: co mniej więcej dwa miesięce otrzymywać będziesz.

2. Według "Słownika poprawnej polszczyzny" pod. red. A. Markowskiego "nagrodę" można zdobyć, otrzymać, rozdać, wręczyć, wyznaczyć, przyznać komuś. Sformułowanie "zdobywca nagrody" jest poprawne. Niepoprawne zaś jest określenie "zwycięzca nagrody". Można zostać zwycięzcą konkursu, festiwalu, biegu, plebiscytu, ale nie zwycięzcą nagrody.

3. Zamiast powiedzieć "w przypadku zwycięstwa/w przypadku wygrania", lepiej użyć sformułowania "w razie wygranej" lub "w wypadku zwycięstwa".

Elwira Olejniczak

Czy taka konstrukcja zdania jest poprawna : Lubię tańczyć przy mamie.

Czy trzeba w tej konstrukcji by była poprawna użyć wyrazu-przed mama?,czyli :

Lubię tańczyć przed mama.

Dzień dobry,

nie do końca wiem, co w podanych zdaniach mogło być intencją mówiącego, dlatego opiszę łączliwość wyrazu tańczyć z różnymi przyimkami.

Opisując taniec z drugą osobą, używa się zwykle zwrotów: tańczyć z mamą lub tańczyć obok/w pobliżu mamy. Można tańczyć przy kimś w znaczeniu 'obok tej osoby', tańczyłam przy Baśce na dyskotece. Istnieje także w polszczyźnie utrwalone przenośne znaczenie tańczyć przy, tj. 'szczególnie się kimś zajmować', np. tańczyła przy zagranicznej delegacji, bo zależało jej na podpisaniu kontraktu.

Jeśli zaś chodzi o użycie tańczyć przed kimś, to takiej konstrukcji używamy, jeśli odnosi się ona do tańca 'na przeciw jakiejś osoby czy grupy osób', np. tańczyć przed publicznością, tańczyć przed mamą. Można także powiedzieć przenośnie, np. tańczysz przed dyrektorem jak marionetka.

Można także tańczyć przy czymś, np. przy muzyce, przy fontannie, przy kuchni. Poprawna jest także konstrukcja tańczyćdo czegoś, np. do muzyki Straussa. 

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

zwracam się z pytaniem o przecinek w frazie: "największa przygoda (,) jaką zesłał mi Pan".

Pytanie o przecinek w nawiasie - powinien zostać postawiony, czy nie?

Będę wdzięczna za rozwianie wątpliwości.

Łączę wyrazy szacunku

Dzień dobry,

podany we fragmencie nawias nie ma swojego uzasadnienia, ani też nie ma zwyczaju umieszczania w nawiasach samego przecinka. Zdecydowanie powinniśmy trzymać się w tej sytuacji zapisu "największa przygoda, jaką zesłał mi Pan".

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam, czy w zdaniu: 'serce być może nie bije już wcale' mam wstawić przecinki obustronnie aby oddzielić 'być może' od zdania?

Zgodnie z zasadami interpunkcji zawartymi w "Wielkim słowniku ortograficznym" krótkie wyrażenia mające formę zdań, będące de facto składnikami pozazdaniowymi, należy obustronnie wydzielać przecinkami. Zalicza się do nich być może, o czym pisaliśmy już w tej odpowiedzi. W praktyce to często piszący decyduje o stopniu odrębności takiego członu i decyduje o wydzieleniu go (bądź nie) przecinkami od reszty zdania. Zwracają na to uwagę choćby Edward Polański, Marek Szopa i Ewa Dereń, autorzy "Poradnika interpunkcyjnego" (s. 87 i nast.). Przy okazji dodam, że przecinka z pewnością zabrakło w przesłanym pytaniu przed aby w celu oddzielenia zdania nadrzędnego od podrzędnego.

Katarzyna Burska

Dzień dobry.

Proszę o odpowiedź na pytanie dotyczące poniekąd utworu "Nieznośna lekkość bytu" aut.Kundery. W lokalnej prasie pojawił się artykuł pt."Olsztyńska lekkość faktów". Zastanawiam się czy autor tego artykułu zapożyczając od Kundery powinien ten fakt oznaczyć cudzysłowem » lekkość « ?

Pozdrawiam.

M.B.

Cudzysłów nie powinien pojawić się w cytowanym przez Panią tytule ze względów semantycznych. Niezgodnie z intencją nadawcy mógłby sygnalizować ironię (jest to bowiem jedna z podstawowych funkcji tego znaku). Nawiązania intertekstualne nie są na ogół przez autorów wskazywane.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Witam.

Jak poprawnie zapisać wyrażenie: Spółdzielnia Mieszkaniowa Wielkoblokowa czy Spółdzielnia Mieszkaniowa "Wielkoblokowa"? Dziękuję za odpowiedź i pozdrawiam.

Szanowna Pani,

poprawne są dwa przytoczone przez Panią sposoby zapisu. Cudzysłów jako znak wyróżnienia nazw własnych instytucji i obiektów, które występują na końcu wielowyrazowych nazw opisowych, nie jest obligatoryjny.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Dzień dobry,

nurtuje mnie jak poprawnie powinno się mówić:otwarłem drzwi czy otworzyłem drzwi?

A może obydwie formy są poprawne, bo pierwszą usłyszałem oglądając telewizję.

Dziękuję i pozdrawiam

P.S. Czy po nagłówku dzień dobry powinien być przecinek? Jeśli nie to jaki znak?

Kwestia dotycząca form otwarłem czy otworzyłem była już w poradni omawiana w dziale dotyczącym odmiany wyrazów. Natomiast jeśli chodzi o zwyczaj ortograficzny dotyczący stosowanego w mailach nagłówka typu Dzień dobry, czy Dobry wieczór, to możliwe są dwa zapisy. Pierwszy z przecinkiem po tym wyrażeniu (wówczas dalszy ciąg tekstu zaczynamy małą literą) lub drugi z wykrzyknikiem (w takim przypadku tekst następujący po nagłówku zaczynać powinniśmy wielką literą).

Izabela Różycka

Witam! Dzieci zapisują w zeszycie temat lekcji. Czy po wyrazie "temat" stawiamy dwukropek?

Przykład.

Temat: Podmiot liryczny w wierszu.

Czy taki zapis jest poprawny?

Dziękuję i pozdrawiam.

Reguły interpunkcyjne nie mówią wprost o takiej sytuacji, ale zasada, że dwukropek wprowadza wyodrębnioną w jakiś sposób część tekstu, a także, że poprzedza zapowiedź jakiejś treści, pozwala uznać, że taki zapis, o jakim Pani mówi, jest poprawny. Temat lekcji jest bowiem zapowiedzią zagadnień, jakie podczas lekcji będą omawiane.

Izabela Różycka

czy uzycie dwóch wykrzyknikow jest poprawne

Możliwe jest użycie dwóch, czy nawet trzech wykrzykników na końcu zdania, jeżeli ma ono bardzo silne zabarwienie uczuciowe. Taki charakter mają np. kategoryczne rozkazy czy emocjonalne okrzyki, np. Milczeć!!!, Dość tego!!!, Precz stąd!!! itp.

Izabela Różycka

Czy w zadaniu: "W tym dniu można więc odpocząć od codzienności" potrzebne są przecinki? 

Podstawową funkcją przecinka w zdaniu jest rozdzielanie wyrazów lub grup wyrazowych, np.: wyrazów o podobnej funkcji, powtórzeń wyrazów, dopowiedzeń do głównej treści zdania, wtrąceń. Podwójne przecinki, podobnie jak podwójne myślniki, wydzielają w zdaniu słowa i zdania wtrącone, np.: Stefan Banach, jeden z najwybitniejszych światowych matematyków, urodził się w Krakowie.

Wtrąceniami mogą być wyrazy (wyrażenia) wprowadzające podsumowania, wyjaśnienia, wyliczenia, ujęcie tej samej informacji od innej strony itp. Są to m.in. słowa: inaczej, inaczej mówiąc, krótko, krótko mówiąc, ściślej, ściślej mówiąc, słowem, innymi słowy, jednym słowem, na przykład, raczej, a mianowicie, np. Na górce pachniało teraz rezedą i wodą kolońską, świeżą bielizną, prześcieradłami, pudrem, jednym słowem: kobietami. (J. Iwaszkiewicz)

 Ponieważ w powyższym zdaniu nie mamy do czynienia z żadną z wymienionych sytuacji, jedynym znakiem interpunkcyjnym, jaki powinien się w nim pojawić, jest kropka na końcu.

Źródło: Słownik interpunkcyjny, PWN, Warszawa 2002.

Beata Burska-Ratajczyk

-- 

Czy w zdaniu

"Dokumenty proszę ."

Przed proszę stawiam przecinek ?

Pozdrawiam.

Zdanie przytoczone przez Panią jest niejednoznaczne. Jeżeli ma ono znaczenie: 'Proszę podać mi dokumenty.', to jest to zdanie pojedyncze, w którym czasownik proszę pełni funkcję orzeczenia, a rzeczownik dokumenty jest dopełnieniem. Pomiędzy orzeczeniem a jego dopełnieniem nie stawia się przecinków. Zdanie to może także znaczyć: 'Oto są dokumenty. Proszę.' Wtedy są to dwa zdania, które raczej powinny być oddzielone kropką niż przecinkiem.

Izabela Różycka

Czy w zdaniu: Sprawdź czy jesteś przygotowany na kontrolę ZUS? - powinien być przecinek przed czy?

Jest to zdanie złożone w dwóch zdań składowych. Pierwsze z nich brzmi: Sprawdź, drugie natomiast: czy jesteś przygotowany na kontrolę ZUS. Zdania te połączone są wskaźnikiem zespolenia czy, przed którym należy postawić przecinek. Warto też zwrócić uwagę, że po takim zdaniu nie powinniśmy stawiać znaku zapytania. Nie jest to bowiem pytanie (to brzmiałoby: Czy jesteś przygotowany na kontrolę ZUS?), tylko zdanie oznajmujące.

Izabela Różycka

Uprzejmie proszę o poradę językową, czy w zdaniu:"Proszę zamykać drzwi" trzeba postawić przecinek po słowie proszę.

Chodzi o to, aby prośba była grzeczna i uprzejma.Nie może to być tak: "Zamykać drzwi" lub "Zamykać drzwi, proszę!"

Pozdrawiam i czekam na poradę.

J.T.

Między wyrazem proszę tworzącym formę grzecznego polecenia i bezokolicznikiem innego czasownika nie stawiamy przecinka, nie robimy tam bowiem pauzy, wymawiamy całość na jednym oddechu z jednolitą linią intonacyjną. Przecinek byłby potrzebny wtedy, gdyby ten bezokolicznik został rozwinęty w osobne wypowiedzenie, np. Proszę, żeby nie zamykać drzwi, Proszę, nie zamykajcie drzwi itp. Takie zdania pełnią już jednak raczej funkcję prośby, niż polecenia.

Izabela Różycka

Czy w zdaniu:"Twoją reakcją niech będzie informacja o naszej placówce pomocowej, być może uratujesz w ten sposób życie drugiemu człowiekowi", wskazany jest drugi przecinek po słowie <może>, aby wydzielić wyrażenie <być może> jako składnik pozazdaniowy?

Za poradę językową pięknie dziękuję.

J.T

Krótkie wyrażenia mające formę zdań lub równoważników zdań, a faktycznie będące składnikami pozazdaniowymi, takie jak: sądzę, przypuszczam, wiadomo, zdaje się, jak widać, niestety, być może, jeżeli występują w środku zdania, należy oddzielać obustronnie przecinkami.

Izabela Różycka

Czy stawianie dwóch wykrzykników jest poprawne?

Jeśli wymaga tego ekspresja wypowiedzi, na końcu zdania można umieścić nie tylko dwa, ale też trzy wykrzykniki.

Bartłomiej Cieśla

Czy można stawiać dwa wykrzykniki?

Dzień dobry,

odpowiedź na to pytanie została już udzielona w naszej poradni: http://poradnia-jezykowa.uni.lodz.pl/faq/dwa-wykrzykniki-na-koncu-zdania/.

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

1. w WSO [426] 96.3 czytam:"Nie stosuje się też dwukropka, gdy wymieniamy tylko dwa wyrazy lub wyrażenia połączone spójnikiem i, np. Najwybitniejszymi polskimi pisarzami romantycznymi są Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki".

2. W książce Edwarda Łuczyńskiego WSPÓŁCZESNA INTERPUNKCJA POLSKA (str.1) czytam dedykację: "Moim drogim: żonie i synowi".

3. PYTANIE: Czym wytłumaczyć dwukropek w owej dedykacji?

Za poradę językową wyrażam największą wdzięczność. Jan Tambor

Dzień dobry,

podtrzymam w tym miejscu przytoczoną przez Pana zasadę, zapisaną w Wielkim słowniku ortograficznym PWN, iż połączone spójnikiem łącznym dwa człony wyliczenia nie wymagają zastosowania przed nimi dwukropka. Potwierdza tę zasadę także Poradnik interpunkcyjny (autorzy: E. Polański, M. Szopa, E. Dereń) na s. 135. Trudno jest mi w tej sytuacji uznać za poprawną informację zawartą we Współczesnej interpunkcji polskiej, a tym samym ją wytłumaczyć.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

chcę zapytać o stosowanie interpunkcji w przypadku korzystania z emotikon. W wielu tekstach w sieci przewijają się różnego typu emotikony, bardzo często na końcu zdań. Czy w takich przypadkach należy kończyć zdanie klasycznie, np. kropką? Jeśli tak, to jaki zapis jest poprawny "xxx :)". czy może "xxx. :)"?

Z poważaniem,

Wiktor Szafranowicz

Przede wszystkim powinniśmy pamiętać, że emotikony są stosowne jedynie w tekstach o charakterze prywatnym. We wszystkich innych typach tekstów nie powinniśmy ich używać. Z tego zapewne powodu nie zostały sformułowane reguły poprawnościowe dotyczące stosowania tego typu znaków. Można więc tylko przyjąć w odniesieniu do nich zasady odnoszące się do innych znaków graficznych stosowanych w tekstach. W przypadku zbiegu tych ostatnich na końcu zdania zasadniczo ostatnim znakiem jest kropka zamykająca całość. Z tego wynika, że właściwy jest pierwszy z przytoczonych przez Pana zapisów.

Warto też zwrócić uwagę, że rzeczownik emotikon jest rodzaju męskiego, a zatem dopełniacz liczby mnogiej będzie miał formę emotikonów, tak jak salonów, wazonów, dzwonów, samochodów, stołów itp.,  czyli mówimy o stosowaniu interpunkcji w przypadku korzystania z emotikonów.

Izabela Różycka

Dzień dobry.

Bardzo byłbym wdzięczny za wyjaśnienie, czy poprawna jest forma pierwsza:

Ani Janka ani Ola nie jest w stanie odpowiedzieć ...

czy forma druga:

Ani Janka ani Ola nie są w stanie odpowiedzieć ...

Ponadto prosiłbym o ewentualne wstawienie przecinka (przecinków).

Z poważaniem

Andrzej Raczyński, Politechnika Łódzka.

Obie wymienione formy są poprawne, chociaż bardziej staranna jest druga z nich. Generalnie przy podmiocie wyrażonym szeregiem rzeczowników powinno być stosowane orzeczenie w liczbie mnogiej (czyli: Ani Janka, ani Ola nie są w stanie odpowiedzieć...). Forma liczby pojedynczej dopuszczalna jest wówczas, kiedy wszystkie rzeczowniki tworzące podmiot mają ten sam rodzaj gramatyczny oraz kiedy orzeczenie znajduje się w zdaniu przed podmiotem (Ani Janka, ani Ola nie jest w stanie odpowiedzieć....; Nie jest w stanie odpowiedzieć ani Janka, ani Ola.). Jeżeli zaś chodzi o przecinek, to przed jednokrotnie użytym w zdaniu spójnikiem ani nie stawiamy tego znaku, jednak kiedy spójnik zostanie powtórzony, wówczas przed kolejnym już przecinek trzeba napisać.

Izabela Różycka

Czym wytłumaczyć przecinek w przytoczonym wypowiedzeniu: "Skazany, będzie odwołany"? Uprzejmie dziękuję za poradę językową.

Jan T.

Zacznijmy od oczywistości. Myśli formułowane w języku polskim mogą być przekazywane dwojako: jako wypowiedzi mówione albo jako teksty pisane. Kiedy mówimy, używamy nie tylko słów. Zawsze towarzyszy im odpowiednia modulacja tonu (tzw. intonacja), zmiana tempa mowy, czasem zawieszenie głosu. Tekst pisany pozbawiony jest elementów niewerbalnych, które nierzadko modyfikują wypowiedź. Aby więc chociaż częściowo oddać na piśmie dodatkowe składniki mowy, dodajemy umowne znaki przestankowe (interpunkcyjne). Pozwalają one pokazać w tekście pisanym zależności i związki składniowe między wyrazami i wypowiedzeniami (funkcja składniowa), a przez to umożliwiają prawidłowe odczytanie tekstu. Mogą też coś uwypuklić (funkcja znaczeniowa), sugerować określony sposób odczytania zapisanego tekstu (funkcja rytmiczna interpunkcji). Przytoczone przez Pana wypowiedzenie to nie zdanie pojedyncze (z podmiotem – kto? co? - skazany i orzeczeniem będzie odwołany), lecz wypowiedzenie złożone z równoważnika zdania (skazany, w domyśle został skazany) i zdania składającego się z orzeczenia złożonego (będzie odwołany). W mowie powinna towarzyszyć mu odpowiednia intonacja. Wypowiedzenia złożone bezspójnikowe oddzielamy przecinkiem. W mowie antykadencja i kadencja rozdzielają oraz grupują wyrazy pod względem składniowym i znaczeniowym. Sens tego wypowiedzenia jest więc następujący: został skazany, więc będzie odwołany. Na zakończenie - proszę porównać następujące przykłady, w których interpunkcja (odzwierciedlająca intonację i frazowanie) odgrywa zasadniczą rolę: 1) powiesić, nie można zwolnić! 2) powiesić nie można, zwolnić!

Katarzyna Jachimowska

Dzień dobry.

Mam takie zdanie: "Jest to istotny czynnik, który trzeba brać pod uwagę kupując telefon komórkowy".

Mam pytanie, czy w tym przypadku przed imiesłowem "kupując" należy postawić przecinek? Jakoś mi to nie pasuje :)

Pozdrawiam

W przytoczonym zdaniu złożonym przed wyrazem kupując należy postawić przecinek. Formy czasownika zakończone na: -ąc, -łszy, -wszy w wypowiedzeniu złożonym są oddzielane przecinkami, ponieważ jako imiesłowowe równoważniki zdań mogą zostać przekształcone w zdania składowe. Wymieniona zasada obowiązuje od 1993 r. Opowiedziała się za nią Komisja Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa PAN. Dawniej obowiązywał przepis, że jeśli takim wyrazom nie towarzyszyło określenie i nie były one wtrąceniami, nie było potrzeby stawiania przecinka.

Beata Burska-Ratajczyk

Szanowni Państwo,

uprzejmie proszę o opinię na temat przecinków w poniższym zdaniu.

"Są rzeczy, które robi sam, bez udziału innych osób."

Chciałbym też uprzejmie zapytać czy "robi to sam" znaczy samo co "robi to

samodzielnie" i czy poprawna jest forma "samemu".

Z poważaniem,

Marek Kociński

To wypowiedzenie złożone jest z dwóch zdań (prawidłowo rozdzielonych przecinkiem) oraz dopowiedzenia, które zgodnie z zasadami zostało poprzedzone odpowiednim znakiem interpunkcyjnym.

Robi sam, czyli robi samodzielnie, osobiście, bez pomocy (w zdaniu odnosi się do podmiotu jako samodzielnego wykonawcy czynności, np. Musisz sam zdecydować). Formy samemu używamy z kolei w zdaniach bezpodmiotowych i okolicznikowych celu (wtedy zaimek sam oznacza: samotny, odosobniony, izolowany, np. Samemu trudno będzie z nim wygrać).

Katarzyna Jachimowska

Dzień dobry,

Redaguję pamiętnik z 18 w. przetłumaczony z języka niemieckiego (przez autora). Proszę o pomoc w kwestii interpunkcji w zdaniu.

Byłem gościem z hrabiną i bratankiem u prepozyta w towarzystwie hrabiego Andlera z jego hrabiną i panną, majora Wilczka z małżonką, barona Schweertsa z jego baronową, hrabiny Schlegenberg, wdowy, hrabiego Nostitza, rotmistrza, i hrabiego Falckenhayna, kawalera od kardynała.

Czy dodanie przecinka przed: wdowy czy rotmistrza jako dopełnienia jest poprawne, czy tez może być mylące dla czytelnika, że chodzi o kolejną osobę - anonimową wdowę.

Uprzejmie proszę o odpowiedź.

Pozdrawiam, A. B.

Obecna postać tekstu sprawia, że można dopuszczać dwojaką interpretację. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem byłaby zmiana szyku: wdowy hrabiny Schlegenberg, rotmistrza hrabiego Nostitza. Jeśli zaś kolejność wyrazów miałaby pozostać niezmieniona, można by – w celu zwiększenia czytelności – wprowadzić w tym zdaniu średniki dla oddzielenia poszczególnych gości: Byłem gościem z hrabiną i bratankiem u prepozyta w towarzystwie hrabiego Andlera z jego hrabiną i panną; majora Wilczka z małżonką; barona Schweertsa z jego baronową; hrabiny Schlegenberg, wdowy; hrabiego Nostitza, rotmistrza, i hrabiego Falckenhayna, kawalera od kardynała. Jeszcze jedną możliwością jest umieszczenie dopowiedzeń w nawiasie.

Katarzyna Burska

Gdzie stawiać przecinki w wypowiedzeniach złożonych zawierajacych zwiazki frazeologiczne

Pytanie jest sformułowane zbyt ogólnikowo, trudno w jednej odpowiedzi udzielić precyzyjnej i wyczerpującej informacji nt. interpunkcji w wypowiedzeniach zawierających związki frazeologiczne. Przecinek należy postawić, jeśli zdanie składowe z frazeologizmem jest podrzędne. Zamiast wysuwać ogólne wnioski, warto by rozpatrzeć konkretne przykłady.

Katarzyna Burska

Dzień dobry,

chciałabym uprzejmie poprosić Państwa o wskazanie poprawnej wersji:

1. Współpraca z takim Inwestorem jak X to dla nas zaszczyt i ogromne wyzwanie.

2. Współpraca z takim Inwestorem, jak X, to dla nas zaszczyt i ogromne wyzwanie.

Pozdrawiam serdecznie,

Anna Bednarek

Dzień dobry,

Pani Anno poprawna jest pisownia w wersji drugiej, bowiem część "jak X", jest wtrąceniem. Wymaga więc przecinka otwierającego na początku wtrącenia i zamykającego na jego końcu.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

mam problem w poniższych zdaniach:

1) Jaki znak interpunkcyjny powinien być w zdaniu:

Która budowla jest wyższa- Pałac Kultury i Nauki w Warszawie czy Piramida Cheopsa?

po słowie " wyższa" myślnik? dwukropek?

2) Chodzi o dokończenie przysłowia, to zadanie teleturniejowe, czy można to tak napisać, tak skrótowo:

Lepszy wróbel w garści niż gołąb...

Czy trzeba pełnym zdaniem: Dokończ przysłowie: lepszy wróbel w garści niż gołąb...?

jeśli tak, czy to przysłowie trzeba ując w cudzysłów??

3) W którym miejscu można przenieść poniższe zdanie do następnej linii:

Podaj tytuł książki, na podstawie której

powstał film "Czas Apokalipsy".

Czy takie przeniesienie jest poprawne

Pozdrawiam.

Renia Lisiecka

Ponieważ zależy nam na tym, by udzielane przez nas odpowiedzi były odpowiednio archiwizowane, zastrzegliśmy w regulaminie, że w jednym liście do Poradni można zawrzeć jedno pytanie. Z tego powodu odpowiem wyłącznie na pierwsze.

Zarówno myślnik, jak i dwukropek wprowadzają fragmenty tekstu mające postać uzasadnienia lub uszczegółowienia ogólnie zapowiedzianej treści. Na mocy tej reguły uznamy, że oba proponowane przez Panią warianty są poprawne, przy czym w większości poradników interpunkcyjnych w sygnalizowanym kontekście częściej umieszcza się dwukropek. Kontekst ów można opisać jako dwuelementowe wyliczenie (składające się ze słów Pałac Kultury i Nauki w Warszawie oraz piramida Cheopsa) poprzedzone ogólnym zapowiednikiem (a konkretnie - wyrazem budowla).

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Dzień dobry,

proszę o informację nt. stosowania interpunkcji w ulotkach, banerach, broszurach i innych materiałach informacyjnych. Szczególnie chodzi mi stosowanie kropki na końcu akapitu. Czy są jakieś zasady, sugestie czy też informację

Bardzo dziękuje

Pozdrawiam

Lidia Nejkauf

Reguły interpunkcyjne dotyczące broszur będą różne w zależności od ich charakteru.  W broszurach zawierających teksty ciągłe obowiązują ogólne zasady interpunkcji. Do broszur o charakterze reklamowym, w których przeważa grafika, zdjęcia itp. oraz ulotek, banerów, szyldów, afiszów i transparentów stosuje się inne zasady, ale również będą one zależały od typu tekstu, który na nich zamieszczamy. Jeżeli tekst jest na tyle długi, że można w nim wyróżnić akapity, tj. jednostki logiczne dłuższego tekstu, składające się z jednego lub wielu zdań stanowiących pewną całość treściową (myśl). wówczas również należałoby stosować reguły ogólne. Jeżeli natomiast chodzi tylko o napisy o charakterze hasłowym i krótkie zawiadomienia  typu: Obniżka cen; Promocja; Nowa kolekcja, Koncert zespołu X; Propozycja dla Ciebie, a także wyliczenia wielu elementów, wówczas nie stawiamy po nich kropek ani przecinków. Możemy natomiast zakończyć taki napis wykrzyknikiem lub znakiem zapytania, jeżeli jego treść tego wymaga.

Izabela Różycka

W podręczniku znajduje się polecenie: Wyszukaj w tekście wszystkie wyrazy z ż niewymiennym i wypisz je. Jaka jest poprawna forma rozwiązania? Czy wyliczając wyrazy, pierwszy należy zapisać wielką literą? Czy na końcu należy postawić kropkę? Dziękuję

Forma tzw. wyliczeń rozbudowanych nie jest jednoznacznie opracowana w ortografii. Sformułowane reguły dotyczą wyliczeń stanowiących części składowe zdań, podczas gdy Pani problem dotyczy ćwiczeń, czyli sytuacji, kiedy wypisuje się pojedyncze wyrazy bez wprowadzania ich np. zwrotem: Wyrazy zawierające ż niewymienne to: ... .

Można zatem przyjąć, że proste wyliczenie pojedynczych wyrazów wymienianych jeden po drugim w tym samym wersie, bez jakiegokolwiek wprowadzającego je zwrotu, nie wymaga zapisania pierwszego z nich wielką literą ani stawiania po ostatnim kropki, trzeba natomiast oddzielać poszczególne przykłady przecinkami.

Jeżeli natomiast wymieniamy wyrazy, zapisując je jeden pod drugim w kolejnych wersach, wówczas poszczególne przykłady oddzielamy przecinkami, a po ostatnim stawiamy kropkę. Kiedy przed wyliczanymi jeden pod drugim wyrazami nie ma jakichkolwiek znaków wprowadzających lub pisany jest myślnik, wówczas wyrazy takie pisane są małymi literami. Z kolei wyrazy lub wyrażenia wprowadzane literami lub cyframi zaczynamy wielką literą, kiedy po wprowadzającej je cyfrze lub literze jest pisana kropka. W takim przypadku, tzn. po przykładach zaczynających się wielką literą można stawiać kropkę po każdym z nich.

Jeżeli poszczególne punkty wyliczenia mają formę zdań lub równoważników zdań, stosuje się wobec nich ogólne zasady, czyli początek każdego kolejnego zdania piszemy wielką literą, a na końcu stawiamy kropkę.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

czy w poniższym zdaniu przecinki są we właściwych miejscach.

Ilość uwarunkowań ludzkich myśli potęguje się, zaś formy, jakie przybierają, stają się coraz bardziej złowrogie.

Z góry serdecznie dziękuję za odpowiedź

Katarzyna Kaczmarzyk

Pani Katarzyno,

w przytoczonym przez Panią zdaniu zastosowano poprawnie przecinki.

Pozdrawiam serdecznie

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo, potrzebuję porady w sprawie interpunkcji podczas tworzenia pytań testowych zamkniętych. Podaję przykłady.

1. Po ilu latach niewoli Polska odzyskała niepodległość?

a. Po 123 latach.

b. Po 118 latach.

c. Po 130 latach.

2. W II rozbiorze Polski uczestniczyły...

a. od wschodu Rosja, od zachodu Prusy, od południa Austria;

b. od wschodu Austria, od zachodu Rosja, od południa Turcja,

c. od wschodu Niemcy, od zachodu Rosja.

Proszę o dokładną odpowiedź, uwzględniającą różne warianty pytań (zakończone znakiem zapytania, polegające na dokończeniu zdania itp.)

Z góry dziękuję - A.Nowak

Szanowna Pani,

szczegółowe zasady interpunkcji w testach zostały opisane na stronie Rady Języka Polskiego. Zgodnie z przytoczonymi tam zasadami:

"Rozwiązania zadań [dystraktory i werstraktor] zawsze kończą się kropką, a rozpoczynają się:

– wielką literą, gdy występują po kropce lub znaku zapytania kończącym trzon

– małą literą, gdy stanowią dokończenie zdania z trzonu lub występują po dwukropku."

W II rozbiorze Polski uczestniczyły:

a. od wschodu Rosja, od zachodu Prusy, od południa Austria.

b. od wschodu Austria, od zachodu Rosja, od południa Turcja.

c. od wschodu Niemcy, od zachodu Rosja.

Jeśli chodzi o pierwsze pytanie testowe, sugerowałabym przekształcenie trzonu, aby w rozwiązaniach nie powtarzać słowa po i ułożenie dystraktorów (niepoprawne odpowiedzi)/werstraktora (poprawna odpowiedź) rosnąco (lub malejąco), np.

Polska odzyskała niepodległość po...

a. 118 latach.

b. 123 latach.

c. 130 latach.

Agnieszka Wierzbicka

Jestem w trakcie redagowania statutu szkoły. Czy taki sposób zapisu jest zgodny z zasadami interpunkcji? Oto przykład.

2. Do zadań szkoły w zakresie edukacji wczesnoszkolnej należy:

1) Zapewnienie prawidłowej organizacji zabawy, nauki i odpoczynku dla uzyskania ciągłości procesów adaptacyjnych w odniesieniu do wszystkich dzieci, w tym rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony;

2) Wspieranie:

a) aktywności dziecka, kształtującej umiejętność korzystania z rozwijających się umysłowych procesów poznawczych, niezbędnych do tworzenia własnych wzorów zabawy, nauki i odpoczynku,

b) rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie kompetencji samodzielnego uczenia się,

c) wielokierunkowej aktywności dziecka przez organizowanie sytuacji edukacyjnych umożliwiających eksperymentowanie i nabywanie doświadczeń oraz poznawanie polisensoryczne, stymulujących jego rozwój we wszystkich obszarach: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym.

4) Wybór (opracowanie) programu nauczania opartego na treściach adekwatnych do poziomu rozwoju dzieci, ich możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania oraz uwzględniającego potrzeby i możliwości uczniów rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony.

Z góry dziękuję za udzielenie informacji

Z poważaniem

Katarzyna Jaworska

Zacznę od kwestii ortograficznej: pierwsze człony wyliczeń, które nie mają postaci pełnych zdań, powinniśmy zapisywać od małej litery, niezależnie od tego, czy poprzedza je litera czy cyfra.

Wyliczenia dwu- lub trzystopniowe (nie zaleca się tworzyć struktur większych, bo przestają być komunikatywne) mogą mieć charakter literowy, cyfrowy lub mieszany. Przykłady poprawnego układu to m.in.:

Odradzałbym różnicowanie segmentów jedynie przez zamianę znaku interpunkcyjnego po cyfrze [a zatem: 1. – jako oznaczenie pierwszego piętra; 1) – jako oznaczenie drugiego piętra. Jest to oznaczenie mało przejrzyste]. Cyfra zamykana nawiasem to dobry sposób na wyodrębnienie wyliczeń śródtekstowych, np.

Do zadań szkoły w zakresie edukacji wczesnoszkolnej należy: 1)zapewnienie prawidłowej organizacji zabawy, nauki i odpoczynku dla uzyskania ciągłości procesów adaptacyjnych w odniesieniu do wszystkich dzieci, w tym rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony; 2)wspieranie aktywności dziecka, kształtującej umiejętność korzystania z rozwijających się umysłowych procesów poznawczych, niezbędnych do tworzenia własnych wzorów zabawy, nauki i odpoczynku; 3)wybór (opracowanie) programu nauczania opartego na treściach adekwatnych do poziomu rozwoju dzieci.

Ostatni człon wyliczenia należy zamknąć kropką, poprzedzający (lub poprzedzające) - przecinkiem lub średnikiem (średnik wskazany jest wówczas, gdy w funkcji wyliczenia występuje rozbudowane zdanie, w obrębie którego użyto przecinków). Raz przyjęty sposób oznaczenia musi być stosowany konsekwentnie.

Moja propozycja byłaby taka:

2. Do zadań szkoły w zakresie edukacji wczesnoszkolnej należy:

2.1. zapewnienie prawidłowej organizacji zabawy, nauki i odpoczynku dla uzyskania ciągłości procesów adaptacyjnych w odniesieniu do wszystkich dzieci, w tym rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony;

2.2. wspieranie: a) aktywności dziecka, kształtującej umiejętność korzystania z rozwijających się umysłowych procesów poznawczych, niezbędnych do tworzenia własnych wzorów zabawy, nauki i odpoczynku; b)  rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie kompetencji samodzielnego uczenia się; c) wielokierunkowej aktywności dziecka przez organizowanie sytuacji edukacyjnych umożliwiających eksperymentowanie i nabywanie doświadczeń oraz poznawanie polisensoryczne, stymulujących jego rozwój we wszystkich obszarach: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym;

2.3. wybór (opracowanie) programu nauczania opartego na treściach adekwatnych do poziomu rozwoju dzieci, ich możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania oraz uwzględniającego potrzeby i możliwości uczniów rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony.

Radziłbym też przeredagować zdanie w pkt c) – do którego członu odnosi się forma stymulujących?

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Dzień dobry. Szanowni Państwo, czy w poniższych zdaniach przecinki postawione są prawidłowo:

– Chodzi o to żeby, kiedy zajdzie potrzeba...

- Kłos który, wypiwszy dwie pokaźne racje księżycówki...

Czy też przed "żeby" i przed "który" również należy postawić przecinki?

Z góry dziękując za odpowiedź, pozdrawiam. Adam Molenda 

W pierwszym zdaniu brakuje przecinka oddzielającego pierwsze zdanie składowe tego wypowiedzenia złożonego, czyli: /Chodzi o to/, natomiast drugi przecinek jest niepotrzebny, ponieważ nie rozdzielamy przecinkami dwóch sąsiadujących spójników, spójnika i zaimka względnego (w przytoczonym zdaniu żeby kiedy), zaimka względnego i spójnika. A zatem zdanie powinno zostać zapisane jako: Chodzi o to, żeby kiedy zajdzie potrzeba ....

Drugie zdanie ma następującą konstrukcję: Kłos /początek zdania 1/, który /początek zdania 2 wtrąconego w ciąg pierwszego/, wypiwszy dwie pokaźne racje księżycówki ... /równoważnik zdania 3 wtrącony w strukturę zdania drugiego/ - dalszy ciąg polegać będzie na powrocie do zdań - najpierw drugiego, potem pierwszego. A zatem dwukrotnie wystąpiła konstrukcja wtrącenia zdania w strukturę innego zdania. Reguła interpunkcyjna mówi, że wszystkie wtrącenia wyodrębniamy przecinkami z obu stron. A zatem w tym fragmencie zdania interpunkcja będzie następująca: Kłos, który, wypiwszy dwie pokaźne racje księżycówki, ....

Izabela Różycka

Dzień dobry,

chciałbym dowiedzieć się, czy w języku polskim dopuszczalne wielokrotne powtórzenie zaimka względnego poprzedzonego spójnikiem, np.

Zakupiłem dom, który jest stary, i który się rozpada, i który jest pełen robactwa i który będzie trzeba solidnie wyremontować.

Jak powinna wyglądać poprawna interpunkcja, zastosowana w tego rodzaju konstrukcji zdaniowej?

Z poważaniem,

Przemysław Mazurkiewicz

W języku polskim powtarzanie zaimka który jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy odnosi się on do tego samego rzeczownika i zaczyna zdania współrzędne wobec siebie (np. współrzędne przeciwstawne, wynikowe, synonimiczne), np. Studentka, którą wam przedstawiłam, a która jest moją kuzynką..... Zaimka nie można powtarzać na różnych poziomach podrzędności. Niepoprawnie: To był tancerz, który zwyciężył w konkursie, który zorganizowała.... Poprawnie: To był tancerz, który zwyciężył w konkursie zorganizowanym... Jeżeli chodzi o interpunkcję, to przed powtórzonym tym samym spójnikiem w takiej samej funkcji stawia się przecinek. W podanym wyżej wypowiedzeniu powinny znaleźć się trzy przecinki (jeden przed zaimkiem wprowadzającym zdanie podrzędne oraz dwa przed powtórzonym spójnikiem; pierwszy spójnik i łaczy zdania współrzędne łączne): Zakupiłem dom, który jest stary i który się rozpada, i który jest pełen robactwa, i który będzie trzeba solidnie wyremontować. Dodatkowo: lepiej kupić (oficj.).

Katarzyna Jachimowska

Proszę o pomoc dotyczącą interpunkcji w poniższym zdaniu:

Jako, że pierwsze godziny naszego małżeństwa pragniemy spędzić w gronie rodziny i przyjaciół będziemy zaszczyceni jeśli zechcecie swoją obecnością uświetnić przyjęcie weselne, które odbędzie się...

Jako że pierwsze godziny naszego małżeństwa pragniemy spędzić w gronie rodziny i przyjaciół, będziemy zaszczyceni, jeżeli zechcecie swoją obecnością uświetnić przyjęcie weselne, które odbędzie się ....

Izabela Różycka

Czy po zwrocie "Szanowny Panie Dyrektorze" należy postawić kropkę, przecinek czy nic. Jak dalej kontynuować pismo - od małej czy dużej litery, z wcięciem czy bez.

Czy poprawny jest zwrot - Fundacja XXX zwraca się z prośbą" - przecież to nie fundacja czy tym podobne zwraca się z jakąś sprawą tylko osoby w niej pracujące.

Dorota Pawlik

Po zwrocie adresatywnym można postawić wykrzyknik albo przecinek. W pierwszym przypadku (po wykrzykniku) dalszy ciąg tekstu zaczyna się od nowego wersu, wielką literą, w drugim natomiast (po przecinku) również od nowego wersu, ale z pierwszym wyrazem pisanym małą literą. Każdy nowy akapit wyróżniamy wcięciem.

Słowo fundacja oznacza rodzaj instytucji, ale może także oznaczać osoby, które w niej pracują. Tego typu zmiany (przesunięcia) znaczeniowe są w języku bardzo częste. Mówimy np. Ministerstwo ogłosiło nowe rozporządzenie, Uniwersytet nadał uczonemu tytuł doktora honoris causa, Cała klasa poszła do kina, Radio podało komunikat, Pistolet wystrzelił, Samochód się zatrzymał itp.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo, mam wątpliwości dotyczące interpunkcji zdania: Jeżeli mimo przekazanej w etapie pierwszym informacji sytuacja się nie zmienia, w drugim etapie możesz dać wyraz swoim emocjom – rozdrażnieniu, złości.

Czy można fragment "mimo przekazanej w etapie pierwszym informacji" wydzielić przecinkami i potraktować jako wtrącenie? Jeśli jest to okolicznik przyzwolenia (jak przypuszczam), to nie powinno się go wydzielać przecinkami, gdyż znajduje się na początku zdania. Jakie reguły składniowe, interpunkcyjne tu obowiązują. Będę bardzo wdzięczna za odpowiedź. Z poważaniem Patrycja Bukowska

Szanowna Pani,

w cytowanym przez Panią wypowiedzeniu w bezpośrednim sąsiedztwie umieszczono spójnik wprowadzający wypowiedzenie warunkowe (jeżeli) i przyimek (mimo). Moim zdaniem między nimi nie powinno być przecinka przynajmniej z trzech powodów:

1. W Wielkim słowniku ortograficznym PWN czytamy, że zasadniczo nie rozdziela się przecinkiem dwóch sąsiadujących ze sobą spójników, zaimka względnego i spójnika [reguła 366], chyba że drugi z nich wprowadza informację, którą nadawca chciałby uwydatnić, np. Wrócił z zagranicyi (,) choć potrzebował odpoczynku, rzucił się w wir codziennych zajęć. Co prawda w przytoczonym przepisie nie mówi się o zestawieniu spójnika i przyimka, biorąc jednak pod uwagę względy formalne (tj. fakt, że obok siebie umieszcza się dwa krótkie wyrazy sygnalizujące odmienne relacje znaczeniowe), jest to sytuacja analogiczna.
2. Ponieważ fragment mimo przekazanej w etapie pierwszym informacji znajduje się na początku zdania, a więc stanowi o istocie treści pierwszego wypowiedzenia składowego, informacja, którą przekazuje, jest wyraźnie uwydatniona. Nie ma więc potrzeby wydzielania tej części jako wtrącenia.
3. Przecinek postawiony w tym miejscu sygnalizowałby pauzę – niepotrzebną, zaburzającą właściwy rytm tego komunikatu.

Łączę pozdrowienia -

Bartłomiej Cieśla

Rozum i serce, myśli, i uczucia, będą toczyły nieustanną walkę.

Czy w związku z zasadą: przed 2 "i" przecinek, chciałam zapytać, czy drugi przecinek wstawiłam prawidłowo?

Z góry bardzo dziękuję za pomoc.

"Wielki słownik ortograficzny PWN" pod redakcją Edwarda Polańskiego zawiera informację, że powtórzony spójnik poprzedzamy przecinkiem tylko wtedy, kiedy pełni on funkcję analogiczną do pierwszego, np. Kup chleb i bułki, i jabłka, i gruszki. Nie postawimy przecinka w zdaniu: Kup chleb i bułki albo jabłka i gruszki.

W podanym przez Panią przykładzie nie wstawiłabym drugiego przecinka, gdyż mamy do czynienia z dwoma odrębnymi szeregami: 1.rozum i serce; 2. myśli i uczucia. Poprawny zapis tego zdania to: "Rozum i serce, myśli i uczucia będą toczyły nieustanną walkę".

Serdecznie pozdrawiam,

Elwira Olejniczak

Mam pytanie dotyczace uzycia kropki przy wpisywaniu tematow lekcji w e - dziennik

strona do zapisywania dzieli sie na tabelki w pierwszej jest data, nastepnie numer /druga rubryka/ i kolejna temat lekcji

czy w rubryce numer powinnam zapisać na przyklad 1. czy moze 1 bez kropki ? Prosze o odpowiedz

pozdrawiam Ewa

W tym wypadku znak interpunkcyjny jest konieczny. Kropkę stawiamy bowiem po cyfrach arabskich i rzymskich wprowadzających wyliczenie.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Dzień dobry

Moje pytanie dotyczy stawiania kropki po cyfrach rzymskich w tytule rozdziału pracy dyplomowej, ale w przypadku, gdy cyfra rzymska poprzedzona jest wyrazem "rozdział", np.:

Rozdział III. Formy pomocy choremu i jego rodzinie

Czy kropka w takiej sytuacji jest tylko dopuszczalna, czy konieczna?

Reguła ortograficzna mówi jednoznacznie, że po po literach oraz liczbach zapisywanych cyframi arabskimi i rzymskimi, które wprowadzają wyliczenia, należy postawić kropkę. W przypadku opisanym przez Panią mamy do czynienia z wyliczeniem, a wyraz rozdział, który tam występuje jest w nim jedynie elementem dodatkowym.

Kropki można nie stawiać po liczebnikach porządkowych pisanych cyframi rzymskimi, kiedy nie wchodzą one w skład wyliczenia, np. Wydarzyło się to w II połowie XX wieku; Mieszkam na IV piętrze.

Izabela Różycka

Jak poprawnie zapisać liczebniki porządkowe w przedziale liczbowym? Np. w przypadku "w 3-4 miesiącu życia" będzie to "3.-4." czy "3-4."?

Zgodnie z informacjami zawartymi w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe stawiamy kropki, chyba że  z kontekstu bardzo wyraźnie wynika, że został użyty taki właśnie liczebnik. 

W przywołanym przykładzie dopuszczalne będą więc dwie wersje: „3-4. miesiącu życia” lub ewentualnie „3-4 miesiącu życia”.

Elwira Olejniczak

Witam,

Dzień dobry,

Który zapis jest prawidłowy: a) Unikać jazdy w martwym polu lusterek innych pojazdów, czy b) Unikać jazdy w „martwym polu” lusterek innych pojazdów.

Pozdrawiam,

Wojciech Należyty

Martwe pole nie jest połączeniem o nacechowaniu potocznym, nie wymaga więc użycia cudzysłowu.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

A co jeśli ,,Mimo że" występuje na początku zdania? Stawiamy przecinek za ,,że'' czy zostawiamy w spokoju? ;)

Mimo że to tzw. spójnik zestawiony, którego członów nie oddzielamy przecinkiem. To najważniejsze interpunkcyjne wskazanie dotyczące tej jednostki. Przecinka, rzecz jasna, nie postawimy też po spójniku, jeśli otwiera zdanie - rażącym błędem interpunkcyjnym byłby zapis: *Mimo że, nie pojechał do Anglii, udało mu się dobrze zarobić. Znakiem przestankowym trzeba poprzedzić cały spójnik, jeśli wprowadza zdanie składowe, np. Udało mu się dobrze zarobić, mimo że nie pojechał do Anglii.

Bartłomiej Cieśla

Na tablicy ogłoszeń ukazała się taka informacja: Proszę zamykać drzwi "na noc" ,ponieważ wlatują nietoperze. Piszący te słowa zastosował cudzysłów ( "na noc"),tłumacząc,że drzwi zamyka się na klucz,na zamek ,na haczyk....Mnie jednak to nie przekonuje i zdanie to ,w/g mnie,wygląda dziwacznie.Pozdrawiam.

Szanowny Panie,

ponieważ na noc to wyrażenie standardowe i nienacechowane, nie wymaga cudzysłowu.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Szanowni Państwo,

piszę, ponieważ mam problem z rozróżnieniem przydawek równorzędnych oraz nierównorzędnych w zdaniu. Rozumiem teorię: przydawki równorzędne, czyli takie które stanowią szereg składników, każda z nich określa rzeczownik, natomiast przydawki nierównorzędne to takie, w których jedna jest określeniem drugiej przydawki określającej rzeczownik. Problem pojawia się w praktyce. Jak mam traktować takie zdania: On miał długie brązowe włosy (czy długie, brązowe włosy); Światło pada na niebieską betonową podłogę (czy niebieską, betonową podłogę); Rozlała się lepka zielona ciecz (czy lepka, zielona ciecz); On ma ubrany niebieski roboczy kombinezon (czy niebieski, roboczy kombinezon); Jechał starym rozklekotanym samochodem (czy starym, rozklekotanym samochodem).

Przepraszam za kłopot i z góry dziękuję za pomoc.

Z wyrazami szacunku,

Magdalena Świekatoń

Klasyfikacja przydawek na równorzędne i nierównorzędne może służyć jako kryterium rozgraniczenia ich interpunkcji. Przecinek stawiamy wtedy, gdy wymieniamy przydawki, które są dwoma równorzędnymi wyrazami, określającymi rzeczownik. Składniki takie mogłyby być połączone wyrazem i oznaczającym równorzędność, np.: On miał długie, brązowe włosy, bo: On miał długie i brązowe włosy; Jechał starym, rozklekotanym samochodem, bo: Jechał starym i rozklekotanym samochodem.

Odstępstwem od zasady oddzielania przecinkami szeregu przydawek jest sytuacja, gdy wymienione składniki wypowiedzenia nie nazywają kolejnych, innych cech, lecz jeden ze składników szeregu bliżej określa drugi, doprecyzowując go, np.: Światło pada na niebieską betonową podłogę. Niebieska betonowa podłoga = niebieska → (betonowa podłoga).On ma ubrany niebieski roboczy kombinezon. Niebieski roboczy kombinezon = niebieski → (roboczy kombinezon).

Warto dodać, że odrębną grupę stanowią teksty artystyczne, w których interpunkcja jest środkiem indywidualnej ekspresji, ma służyć angażowaniu uwagi czytelnika. Autorzy świadomie rezygnują w nich z niektórych znaków interpunkcyjnych.

Przy okazji dodajmy, że przytoczona przez Panią forma: On miał ubrany kombinezon jest błędna. Poprawnie można by powiedzieć: On miał na sobie kombinezon, albo On był ubrany w kombinezon.

Beata Burska-Ratajczyk

Szanowni Państwo,

czy w poniższych zdaniach mamy do czynienia z wołaczem, co wymaga wyodrębnienia przecinkami, czy też nie?

(1) Możesz się, waćpan, nacieszyć mieszkaniem!

(2) Jeśli jesteście, panowie, gotowi, to może zaczniemy?

(3) Kup sobie, pani, kapcie.

Nadmienię, ze tego typu zdania w NKJP są prezentowane z przecinkiem lub bez.

Z poważaniem

Witold Milczarek

We wszystkich znanych mi poradnikach językowych zwraca się uwagę, że wyraz w wołaczu należy wydzielić przecinkami. Robimy to nawet wtedy, gdy postawienie znaku interpunkcyjnego negatywnie wpłynie na rytm wypowiedzenia. Większość autorów podkreśla też konieczność wydzielenia wszystkich form stanowiących bezpośredni zwrot do odbiorcy, np. Jacek, szybko przyjedź!

Praktyka językowa dowodzi jednak, że słów pan i pani używanych w funkcji adresatywnej - niezależnie od tego, czy mają postać wołacza czy mianownika - zasadniczo nie wydziela się przecinkami, por. Mógłby pan ustąpić miejsca? Widziała pani mojego ojca?  Mogliby panowie ustąpić miejsca? Są panie gotowe? Sytuacja zmienia się, gdy któryś z wyrazów wchodzi w skład dwu- lub kilkuelementowej formuły grzecznościowej umieszczanej zwykle na początku zdania, np. Szanowny panie, tak nie można!; Wczoraj, droga pani, widziałem, jak zaczęto remontować elewację, lub odczuwany jest jako wyraźne wtrącenie. Te same wskazania można odnieść do archaicznego już słowa waćpan będącego mianownikową formą sygnalizującą bezpośredni zwrot do odbiorcy. Stąd wniosek, że we wszystkich tych zdaniach przecinki są niepotrzebne. Oczywiście można przyjąć interpretację, że w komunikacie 2. wyraz panowie pełni funkcję autopoprawki podkreślającej rangę rozmówców, w tym sensie ma charakter wtrącenia, jednak jest to wyjaśnienie mało przekonujące.

Bezwarunkowo nie wydzielamy przecinkami form mianownikowych zastępujących wołacz, które towarzyszą czasownikom w trybie rozkazującym. Konstrukcje tego typu mają charakter kolokwialny, nie są zwrotami grzecznościowymi i wymagają innego przestankowania, np. Nie zawracaj mi sąsiad głowy o tej godzinie, Sprzedaj mi pan dwa kilo ziemniaków (por. Poradnik interpunkcyjny autorstwa E. Polańskiego, M. Szopy i E. Dereń).

Bartłomiej Cieśla

Witam mam pytanie kiedyś w salonie znanej marki torebek ( francuska firma) robiono mi inicjały w ten sposób: E. W Bez drugiej kropki - twierdzili że to poprawna forma. Tymczasem wszędzie czytam że poprawnie jest E. W. Czyli dwie kropki. Teraz chce wygrawerować pióro i nie wiem czy mają być dwie kropki czy jedna. I czy powinien być odstęp? Proszę o poradę. Pozdrawiam serdecznie Edyta Wijkowska

Inicjały imienia i nazwiska to z językowego punktu widzenia tzw. skróty, czyli skrócony sposób zapisywania określonych wyrazów. W pisowni skrótów obowiązują dwie podstawowe zasady dotyczące kropek. Kropkę stawiamy, jeżeli ostatnia litera skrótu nie jest ostatnią literą skracanego wyrazu, np. ul. (ulica), s. (strona), t. (tom), nie piszemy jej natomiast, kiedy w skrócie występuje ostatnia litera skracanego wyrazu, np. wg (według), mjr (major). Inicjały, to tylko pierwsze litery imienia czy nazwiska, a zatem musimy postawić po nich kropki. Między inicjałami imienia i nazwiska nie robimy pauzy. A zatem na torebkach miała Pani wygrawerowany napis z błędem interpunkcyjnym.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

bardzo proszę o odpowiedź, czy w poniższej sytuacji po skrócie pkt będzie kropka czy też nie: Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 3 e u.s.o. organizuje się trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym.

Pozdrawiam

Katarzyna borowiec

Zasada zapisywania skrótów jest następująca: stawiamy po nich kropkę, jeżeli ostatnia litera skrótu nie jest ostatnią literą skracanego wyrazu. Inaczej mówiąc kropkę musimy postawić, jeżeli skracany wyraz "ucięliśmy" w jakimś miejscu (np. wyraz strona skracamy jako str. lub s.; wyraz ulica jako ul.; wyraz profesor jako prof. a wyraz kapitan jako kpt. Jeżeli natomiast ostatnia litera skrótu jest jednocześnie ostatnią literą skracanego wyrazu, czyli skracając wyraz, "wycięliśmy" mu środek, wówczas kropki nie stawiamy (skrót wyrazu magister to mgr; wyrazu doktor to dr, a wyrazu punkt - pkt). Jeżeli wyraz skracany odmieniamy, inaczej zapisujemy mianownik i pozostałe przypadki (formę punkt skrócimy jako pkt, formy punktu, punktem, punktami itp. jako pkt.).

Przytoczony fragment ustawy po rozwinięciu skrótów odczytujemy tradycyjnie jako: Zgodnie z artykułem dziewiątym, ustęp pierwszy, punkt trzeci e ..... . A zatem nie odmieniamy tu wyrazów ustęp ani punkt, a to oznacza, że ten drugi skracamy jako pkt, czyli bez kropki.

Witam.

Chciałabym zapytać czy poniższy tekst jest napisany prawidłowo. Proszę o ewentualną korektę:

"Do Ciebie Jezu wyciągam ręce,

Bo Ty mnie kochasz najgoręcej,

Ty mi się dzisiaj oddałeś cały,

W tej przenajświętszej Hostii białej.

Na pamiątkę I Komunii Świętej

Kacprowi- Ojciec Chrzestny Marek."

Imię w formie wołacza należałoby wydzielić przecinkami, a zatem w pierwszym wersie zapisałabym: Do Ciebie, Jezu, wyciągam ręce, ...... . Zastosowane w ostatnim wersie określenie ojciec chrzestny nie jest nazwą własną, więc właściwa jest pisownia małymi literami. Wyrażenie to można byłoby napisać wielkimi literami wówczas, gdyby użył go w odniesieniu do Pana Pański chrześniak. Wówczas byłby to wyraz szacunku, przywiązania itp., których to uczuć w oczywisty sposób nie wyrażamy sami do siebie. Myślnik z ostatniego wersu powinien być oddzielony pauzami z obu stron, ponadto pomijamy cudzysłów.

Izabela Różycka

Czy skrót oznaczający profesora uczelni, umieszczany po nazwisku, powinien być oddzielony przecinkiem czy nie?

Będę wdzięczna za rozstrzygnięcie.

Wskazany skrót, jeśli umieszczany jest po nazwisku, należy poprzedzić przecinkiem, np. Tadeusz Nowak, prof. UŁ; Tomasz Stępień, prof. UW.

Bartłomiej Cieśla

Dzień dobry, bardzo proszę o informację, które z poniższych zdań jest poprawnie zapisane (chodzi o przecinek lub jego brak):

Śląsk jakiego już nie ma. Śląsk, jakiego już nie ma.

Znalazłam w internecie każdą z tych wersji (zamiast Śląska inne nazwy miast lub regionów), a definicje słownikowe wprowadziły mi jeszcze większy zamęt. Będę bardzo wdzięczna za pomoc.

Z wyrazami szacunku DM

Szanowna Pani,

w takich sytuacjach autorzy słowników dopuszczają swobodę stosowania przecinka. Wszystko zależy od tego, jakie treści chcemy osłabić lub wzmocnić poprzez zastosowanie znaku interpunkcyjnego. Warto więc zastanowić się, co chcemy przekazać.

W przywołanym przez Panią przykładzie, aż chciałoby się się dodać z nostalgią: Taki Śląsk, jakiego już nie ma. Jeśli taki jest nasz zamysł to możemy postawić przecinek. Jeżeli jednak, jak podaje E. Polański w "Wielkim słowniku ortograficznym PWN", naszym celem jest uniknięcie przerwy oddechowej albo chcemy osłabić wyrazistość porównania, przecinek możemy pominąć. Wybór wariantu zależy od autorskiej intencji i tego, co zamierzamy wyeksponować.

Z wyrazami szacunku,

Elwira Olejniczak

Treść pytania:

Czy w zdaniu: "Dobre jedzenie tatarskie znajdziemy w gospodarstwie Adama Iljasiewicza w Kruszynianach i Eugenii Radukiwicz opiekującej się meczetem i muzułmańskim Domem Pielgrzyma w Bohonikach" wskazany jest przecinek między Radukiewicz i opiekującej się, aby podkreślić dopowiedzenie i uznać fakt, że nazwa własna nie wymaga wyznaczenia zakresu znaczeniowego jakimś dodatkowym określeniem?

Za poradę językową pięknie dziękuję.

J.T.

Polecam przekształcenie zdania na: Dobre jedzenie tatarskie znajdziemy w gospodarstwie Adama Iljasiewicza w Kruszynianach i Eugenii Radukiwicz, która opiekuje się meczetem i muzułmańskim Domem Pielgrzyma w Bohonikach. Wtedy też czytelniejsza będzie składnia wypowiedzenia.

Katarzyna Jachimowska

Dzień dobry,

Czy w pytaniu "W takim razie kto mi pomoże?" przed zaimkiem "kto" powinien pojawić się przecinek?

Dziękuję za odpowiedź.

Pozdrawiam,

Iza

Zaimek kto w tym wypadku nie wprowadza wypowiedzenia składowego, ale wespół z innymi wyrazami stanowi integralną część jednego zdania pojedynczego. Z tego powodu przecinek jest tu niepotrzebny. Człon w takim razie to tzw. wskaźnik nawiązania - element, po którym nie umieszczamy przecinka.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Szanowni Państwo,

uprzejmie proszę o informację, czy w poniższym zdaniu przecinki są zbędne lub potrzebne (ewentualnie dopuszczalne jako fakultatywne):

"W porównaniu z literaturą staroruską — średniowieczną parenetyką, latopisarstwem czy hagiografią — opisy śmierci grzeszników(,) pojawiające się w polemice międzywyznaniowej(,) mają wymiar zdecydowanie mniej uniwersalny".

Chodzi o to, czy zakres rzeczownika "opisy" został wystarczająco wyznaczony przez "śmierci grzeszników", a fraza imiesłowowa jest tylko dopowiedzeniem, czy też całość wyznacza zakres wspomnianego rzeczownika.

Będę bardzo wdzięczny za odpowiedź.

Interpunkcja w wypowiedzeniach z imiesłowami przymiotnikowymi sprawia trudności wielu użytkownikom polszczyzny. Ogólne zasady głoszą, że jeśli imiesłów wprowadza dopowiedzenie, które nie zmienia zakresu znaczeniowego rzeczownika, to wydzielamy go przecinkami od reszty wypowiedzenia. Jeśli zaś imiesłów możemy potraktować jako przydawkę wyodrębniającą, która zawęża znaczenia rzeczownika, to przecinków nie stawiamy. W analizowanym przykładzie interpunkcja będzie zatem zależała od tego, czy opisy śmierci grzesznikówmające wymiar zdecydowanie mniej uniwersalny pojawiały się wyłącznie w polemice międzywyznaniowej czy też w innych typach wypowiedzi. Wydaje się, że chodzi tu tylko o wyodrębnienie z ogółu opisów śmierci jedynie tych, które są częścią polemik międzywyznaniowych, zatem przecinki nie powinny się pojawić.

Katarzyna Burska

Często redaguję różne pisma urzędowe, w których stosuję zdania złożone. Problem, który mnie nurtuje, to stawianie przecinka w zdaniach złożonych (wtrąceniach) po dacie (konkretnie po r.) i skrócie ww.

Czy prawidłowymi są zdania:

1. Odpowiadając na wniosek z dnia 06.06.2018 r., dotyczący udzielenia informacji publicznej, informuję, jak niżej.

2. W naradzie, oprócz ww., uczestniczyli również przedstawiciele...

3. Odpowiadając na pismo Nr ... z dnia 06.06.2018 r., dotyczące kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy, przekazuję w załączeniu...

W powyższych zdanich chodzi o umiejscowienie przecinka - nie udało mi się znaleźć jednoznacznej odpowiedzi w tej kwestii.

Spotkałem się ze stwierdzeniem, że po r. nie stawia się przecinka, bo jego funkcję przejmuje kropka.

Uprzejmie proszę o pomoc w tek kwestii.

W zdaniach pierwszym i trzecim przecinki są potrzebne. Człony dotyczący udzielenia informacji publicznej i dotyczące kwestii bezpieczeństwa i higieny prace oparte są na imiesłowie przymiotnikowym, który uzupełnia informacje dotyczące jasno określonego obiektu (konkretnie pisma i wniosku). Oba te fragmenty odczuwane są jako dopowiedziane i należy je obustronnie oddzielić przecinkami. Zdanie drugie również zapisane jest poprawnie. Kropka będąca elementem skrótu nie może zastępować przecinka.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Kłaniam się,

zdjęcie domu, w którym mieszkała s.Faustyna, a pod nim napis: "W Wilnie w tym domu mieszkała s. Faustyna".

Pytanie Czy ten napis jest poprawny pod względem interpunkcji?

Kiedyś czytałem takie pouczenie: " Jeśli dwa okoliczniki tego samego typu (miejsca, czsau itp) stoją w zdaniu obok siebie, oddzielamy je przecinkiem wówczas, gdy drugi z nich jest dokładniejszym określeniem pierwszego (zawęża jego zakres):

Szczyt odbył się na południu Finlandii, w Tempere.

ale: Szczyt odbył się w Tempere na południu Finlandii.

Wg tych mądrości ów napis powinien być napisany:

1,"W Wilnie, w tym domu, mieszkała s. Faustyna" - lub

2 "W tym domu w Wilnie mieszkała s.Faustyna".

Nie mam jednak pewności, dlatego proszę o poradę.

Pozdrawiam

Jan Tambor

Szanowny Panie,

przytoczona przez Pana reguła interpunkcyjna pochodzi z „Wielkiego słownika ortograficznego PWN”. Czytamy w nim, że okoliczniki jednorodne oddzielamy przecinkiem, jeśli: 1. Okolicznik, który występuje na drugim miejscu, jest bliższym określeniem pierwszego, np. W ubiegłym tygodniu, we środę, wrócił z Australii 2. Tworzą przykładowe wyliczenie, np. Pracował w instytucie, w bibliotece, w domu. Podobnie, lecz nieco dokładniej, sformułowaną zasadę odnajdujemy m.in. w „Słowniku interpunkcyjnym” Edwarda Polańskiego, Marka Szopy i Ewy Dereń: przecinkiem oddzielamy dwa okoliczniki, z których pierwszy wyraża treść ogólniejszą w stosunku do drugiego, który zwykle doraźnie, nietrwale zawęża zakres okolicznika ogólnego. Autorzy wskazanych opracowań nie precyzują, czy oddzielać przecinkiem okoliczniki, spośród których to drugi wyraża treść ogólniejszą, można jednak na podstawie cytowanych informacji założyć, że jest to rozwiązanie przez nich postulowane. Moim zdaniem postawienie przecinka w zdaniu: W tym domu w Wilnie mieszkała s. Faustyna nie byłoby rażącym naruszeniem normy językowej (jedna z podstawowych zasad interpunkcyjnych mówi bowiem, by oddzielać od siebie jednorodne składniki wypowiedzenia).

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Szanowni Państwo

Jeśli dwa okoliczniki tego samego typu (miejsca, czasu itp.) stoją w zdaniu obok siebie, oddzielamy je przecinkiem wówczas, gdy drugi z nich jest dokładniejszym określeniem pierwszego (zawęża jego zakres), np.:

(1) Szczyt odbył się na południu Finlandii, w Tampere. ale:

(2) Szczyt odbył się w Tampere na południu Finlandii.

Jak w takim razie potraktować poniższe zdanie:

(3) Sinko! – krzyknął w kierunku rudzielca siedzącego nieopodal na ławie przed polowym namiotem.

Czy jako jedno określenie bez przecinków?

Czy jako trzy okoliczniki miejsca, z jednym przecinkiem, ponieważ spełniony jest warunek opisany w zdaniu (2) – „na ławie” jest dokładniejsze niż „przed polowym namiotem”:

(4) Sinko! – krzyknął w kierunku rudzielca siedzącego nieopodal, na ławie przed polowym namiotem.

Czy jako dwa okoliczniki miejsca: „nieopodal na ławie” i „przed polowym namiotem”.

(5) Sinko! – krzyknął w kierunku rudzielca siedzącego nieopodal na ławie, przed polowym namiotem.

Z poważaniem

Witold Milczarek

Szanowny Panie,

na naszej stronie udzieliliśmy już raz odpowiedzi dotyczącej użycia przecinków przy okolicznikach - znajdzie Pan ją tutaj. W mojej opinii przykład trzeci jest poprawnie zapisany, bowiem mamy do czynienia z jednym, łącznym określeniem, więc cytowana przez Pana reguła (i wskazywana we wcześniejszej naszej opinii) nie ma zastosowania.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

Ostatnio spotkałam się z następującym zdaniem:

"Wszystko to prowadzi do powstawania nadwagi i otyłości, i w konsekwencji przyczynia się do rozwoju nadciśnienia, występującego w populacjach krajów rozwiniętych u około 15-20% osób dorosłych".

Czy użycie przecinka przed spójnikiem "i" w tym zdaniu jest poprawne i konieczne? Jaką funkcję pełni człon "i w konsekwencji przyczynia się do rozwoju nadciśnienia, występującego w populacjach krajów rozwiniętych u około 15-20% osób" ? Czy należy uznać go za zdanie wynikowe, czy za dopowiedzenie? Czy można potraktować oba człony cytowanego zdania jako wypowiedzenia łączne i opuścić przecinek?

Dziękuję za odpowiedź.

Anna Pachocka

Znak przestankowy we wskazanym przez Panią miejscu jest niepotrzebny. Przecinek stawiamy przed powtórzonym spójnikiem łącznym (i, oraz), jeśli pełni on taką samą funkcję składniową co spójnik poprzedzający. Pierwsze i wprowadzone jest po to, by scalić elementy tzw. szeregu łącznego w obrębie pierwszej części wypowiedzenia, drugie i - wprowadza natomiast pełne wypowiedzenie składowe. O ile spójnik jest powtórzony, o tyle za każdym razem współtworzy inny kontekst składniowy. Podobna zasada dotyczy spójników rozłącznych (albo, lub, czy).

Bartłomiej Cieśla

Moim zdaniem Akademia pana Kleksa to najlepsza polska książka dla dzieci. Chciałam się zapytać dlaczego w tym zdaniu nie postawiono przecinka. Dziękuję za pomoc.

Nie umieścimy przecinka przed zaimkiem to, bo oddzielałby on podmiot (tu tytuł książki) od orzeczenia. Nie można też postawić przecinka między przydawkami najlepsza i polska, bo mają one charakter nierównorzędny, co oznacza, że pierwsza z nich charakteryzuje drugą i towarzyszący jej rzeczownik.  Zdania Akademia pana Kleksa to najlepsza polska książka [bez przecinka] i Akademia pana Kleksa to najlepsza, polska książka są nośnikiem różnych znaczeń.  Pierwsze z nich przekazuje informację, że opisywana przez nadawcę lektura, jego zdaniem, jest najlepszą spośród polskich książek (polska książka [jaka?] najlepsza). Drugie z nich informuje, że zdaniem nadawcy jest to lektura i polska, i najlepsza w ogóle. Przecinek umieszczony między przydawkami stanowi ekwiwalent spójnika i, jest sygnałem tzw. składniowej równorzędności dwóch jednostek.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Czy w wyrażeniu "sielska, angielska wioseczka" powinien znajdować się przecinek, czy określenia narodowości rządzą się nieco innymi prawami, niż inne przymiotniki?

W podanym przykładzie mamy do czynienia z wyrażonymi za pomocą przymiotników przydawkami nierównorzędnymi: pierwsza (sielska) określa cechę relatywną, jakościową, subiektywną, która może podlegać ocenie, druga zaś (angielska) nazywa cechę na stałe przypisaną przywołanemu rzeczownikowi, obiektywnie go opisuje. Zgodnie z obowiązującymi zasadami interpunkcyjnymi nie oddzielamy od siebie przydawek nierównorzędnych, zatem poprawnie będzie sielska angielska wioseczka. Jako analogiczne przykłady mogłyby posłużyć połączenia słynna polska piosenkarka, popularny włoski serial, ale też (niezawierające określeń związanych z narodowością) wpływowy unijny polityk czy pierwszy dwudziestowieczny wynalazek. O oddzielaniu przydawek przecinkami pisaliśmy już kilkukrotnie, warto zapoznać się choćby z tym wpisem.

Katarzyna Burska

Dzień dobry,

Szanowni Państwo,

mam problem z interpunkcją w następującym zdaniu:

"Przy odróżnianiu tego, co ilościowe od tego, co jakościowe, należy odnieść się do intuicyjnych, a także do filozoficzno-logicznych podstaw tego odróżnienia."

Czy przecinki są postawione poprawnie?

Z góry dziękuję za odpowiedź.

Z poważaniem

Agata Rybacka

W cytowanym przez Panią zdaniu zabrakło jednego przecinka - należy go umieścić po słowie ilościowe. Przecinkiem obustronnie oddzielamy wypowiedzenia składowe, które są wplecione w strukturę zdania nadrzędnego (członami wtrąconymi są tu równoważniki zdania: co ilościowe i co jakościowe), por. też: To, co zrobił, i to, co powiedział, wywołało burzliwą dyskusję.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Czy po członie inicjalnym "Co interesujące" należy postawić przecinek? Generalnie po członach inicjalnych przecinka nie stawiamy, tu jednak mam wątpliwości.

Pozdrawiam

Marian Przybył

Wyrazy lub wyrażenia, które nie są związane składniowo ani z orzeczeniem, ani z podmiotem, a więc stojące poza zdaniem i pełniące funkcję nawiązującą do poprzedniego wypowiedzenia, powinny zostać oddzielone od reszty wypowiedzenia. Do takich sformułowań można zaliczyć np. co interesujące, co ważne, co ciekawe.

Katarzyna Burska

Dzień dobry,

chciałabym zapytać o umiejscowienie przecinka w następującym zdaniu: Zadzwoń do nas tylko jeśli do Twojej podróży pozostało nie więcej niż dni. Czy przecinek powinien znaleźć się przed "tylko", czy przed "jesli"?

Będę wdzięczna za pomoc.

Natalia Karnas

Reguły interpunkcyjne głoszą, że jeśli dojdzie do zbiegu dwóch wskaźników zespolenia, które wprowadzają zdanie podrzędne (np. tylko że, że jeśli, jednak gdy), należy postawić przecinek przed całym zestawieniem (jest to tzw. zasada cofania przecinka). Jeśli jednak chcemy zaakcentować pierwszy człon takiego zestawienia i w związku z tym nastąpi po nim przerwa oddechowa, przecinek stawiamy dopiero przed drugim wskaźnikiem zespolenia (np. lubię cię dlatego, że zawsze mnie wspierasz). W przytoczonym w pytaniu wypowiedzeniu tylko ma – moim zdaniem – ograniczyć zakres sytuacji, w których należy się kontaktować, w związku z tym postawiłabym po nim wyraz wymagający zaakcentowania, np. tylko wtedy, gdy...; tylko wówczas, gdy... Takie konstrukcje byłyby bardziej fortunne niż tylko jeśli. Zdanie powinno przyjąć zatem następującą postać: Zadzwoń do nas tylko wtedy, gdy do Twojej podróży pozostało nie więcej niż (tu trzeba podać konkretną liczbę, np. 5) dni.

Katarzyna Burska

Dzień dobry,

mam dylemat, czy w poniższym zdaniu przecinki postawione są prawidłowo:

"Proszę, doprecyzuj, czy interesuje Cię oferta na kartę, czy na abonament".

Najbardziej interesuje mnie jego użycie w pobliżu słowa "proszę". Czy w podanym wyżej przykładzie przecinek po słowie "proszę" jest konieczny/wymagany?

W zdaniu, które Pani przytoczyła, przecinek po słowie proszę należy postawić. Wskazanie to wynika z interpunkcyjnej reguły mówiącej o konieczności oddzielania przecinkiem wypowiedzeń składowych, które łączone są bezspójnikowo. Dodam, że ze względów stylistycznych warto zmienić szyk w pierwszej części wypowiedzenia - lepiej brzmiałoby zdanie: Doprecyzuj, proszę, czy interesuje Cię oferta na kartę czy na abonament.

Warto zauważyć, że niepotrzebnie umieściła Pani znak interpunkcyjny przed drugim w kolejności czy. Przed powtórzonym spójnikiem wstawimy przecinek, jeśli pełni on tę samą funkcję składniową co spójnik poprzedzający. O ile pierwsze czy łączy zdania składowe w wypowiedzeniu złożonym (a konkretnie - sygnalizuje niewspółrzędność dwóch jednostek składowych), o tyle drugi spójnik łączy elementy współrzędnego szeregu rozłączonego. Szereg rozłączony to - w uproszczeniu - połączenie dwóch wyrazów w obrębie wypowiedzenia pojedynczego lub wypowiedzenia składowego w zdaniu złożonym zespolone spójnikiem albo, lub, czy, bądź. Pod względem semantycznym wyraża alternatywę. Funkcja obu tych spójników jest więc odmienna.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Dzień dobry. Mam pytanie dotyczące konkretnego zdania: "Wpadł w równie wielką co kolega złość." Niby proste, ale jakoś nie pasuje mi ani z przecinkiem, ani bez przecinka przed co:D. Z góry dziękuję za pomoc.

Miłego dnia.

W zdaniu, o które Pan pyta, widziałabym zestawienie nieparalelne i nie stawiałabym przecinka. Zestawienie nieparalelne jest połączeniem, w którymi drugi wyraz precyzuje w jakiś sposób znaczenie pierwszego, np. Kowalski jest równie dobrym uczniem jak Nowak. Dzięki składnikowi jak Nowak dowiadujemy się, jak dobrym uczniem jest Kowalski, w tym sensie rozwija on myśl wyrażoną przez pierwszy wyraz zestawienia - równie dobrym.

Dodatkowo większość zestawień nieparalelnych przypomina wyrażenia porównawcze, a tych przecinkiem się nie oddziela, np. Jest silny jak tur (chyba że mają charakter wyrazistego wtrącenia).

Z kolei zestawienie paralelne wymaga przecinka, np. Zyska na tym tak wydawnictwo, jak czytelnicy.

Katarzyna Jachimowska

Dzień dobry,

które ze zdań zapisane jest poprawnie: ,,Teresa przyjaciółka Jezusa", czy ,,Teresa, przyjaciółka Jezusa".

Z góry dziękuję za odpowiedź.

Pozdrawiam

Maria Rymarska

Gdy w zdaniu najpierw pojawia się imię (lub imię i nazwisko), a dopiero potem określenie doprecyzowujące, to konieczne jest oddzielenie tych członów przecinkiem, zatem poprawnie będzie: "Teresa, przyjaciółka Jezusa".

Anita Pawłowska-Kościelniak

Szanowni Państwo. Czy należy użyć przecinka po sformułowaniu "Tak więc" na początku niniejszego zdania? Czy może jest on raczej zbędny?

"Tak więc, tym,który wyprowadza ze śmierci do życia, nie jest Jahwe, lecz posłany przez Niego Chrystus, Syn Boży (por. J 11, 42)".

W takim nawiązaniu do poprzedniego wypowiedzenia nie trzeba stawiać przecinka przed tym.

Katarzyna Jachimowska

Szanowni Państwo.

Pragnę zapytać, czy konieczny jest przecinek przed słowem "należy" w poniższym zdaniu?:

Pomimo subtelnej różnicy sensu występującej w przekładzie zdania: hótan eklípē(i) należy raczej przyjąć, że autorowi trzeciej Ewangelii chodzi o skończoność wszelkich dóbr doczesnych w chwili śmierci człowieka.

Orzeczenie modalne należy przyjąć stanowi integralną część wypowiedzenia składowego, którego inicjalnym komponentem jest przyimek pomimo. Składnik wyodrębniany przez dwukropek (zdanie: hótan eklípē) nie jest wtrąceniem, które należałoby obustronnie wydzielić znakami interpunkcyjnymi.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Witam,

mam pytanie, czy postawić jakieś przecinki w zdaniu:

Nie ma znaczenia jak dużo lub jak mało mamy.

Proszę o odpowiedź.

Jolanta Ogonowska

W przytoczonym przykładzie spójnik jak wprowadza zdanie podrzędne, a ponieważ zdania nadrzędne oddzielamy od podrzędnych przecinkiem, poprawna postać to: Nie ma znaczenia, jak dużo lub jak mało mamy.

Katarzyna Burska

Szanowni Państwo,

gdyby tak zastanawiać się nad domyślnymi orzeczeniami, przecinek można by postawić w wielu przypadkach, w których go nie stawiamy lub tak robimy (przykłady 1, 3, 4 z NKJP):

(1) Trzeba było poszukać naukowców za granicą, a to sporo by wówczas kosztowało, być może więcej, niż należna (na razie) Pawłowi Arturowi część spadku.

(2) Ile ty masz lat, Radu? Może więcej, niż ci się wydaje.

(3) Jest nas tu chyba więcej, niż na Wyścigu Pokoju…

(4) To więcej, niż rok temu - mówi Janusz Abramowicz.

Mając powyższe na uwadze, w których zdaniach należy postawić przecinek przed „niż” i dlaczego?

Z poważaniem

Witold Milczarek

Wyraz niż jest używany w wyrażeniach i wypowiedzeniach porównawczych. Poradniki interpunkcyjne wskazują, że przed niż należy postawić przecinek, gdy mamy do czynienia ze zdaniem złożonym porównawczym, tj. wprowadzone przez niż porównanie ma postać zdania, np. Dostała więcej prezentów, niż się spodziewała. Pomijamy ten znak interpunkcyjny wówczas, gdy porównanie jest integralnym składnikiem wypowiedzenia pojedynczego, np. Dziś była ładniejsza pogoda niż wczoraj. Zgodnie z tymi zasadami przecinek należy postawić w wypowiedzeniu nr 2: Ile ty masz lat, Radu? Może więcej, niż ci się wydaje. W pozostałych należy go pominąć: 1) Trzeba było poszukać naukowców za granicą, a to sporo by wówczas kosztowało, być może więcej niż należna (na razie) Pawłowi Arturowi część spadku; 3) Jest nas tu chyba więcej niż na Wyścigu Pokoju…; 4) To więcej niż rok temu - mówi Janusz Abramowicz.

Katarzyna Burska

Czy w zdaniu:

Moze Pani dowiedziec sie na temat stazy, jak rozpoczc prace w nowo otwieranym hotelu oraz w co wierzy i co oferuje Starwood Hotels and Resorts Worldwide.

po slowie 'oraz' powinien byc przecinek I dlaczego?

Po pierwsze - język polski jeszcze nie stracił znaków diakrytycznych, więc wypadałoby sformułować pytanie poprawnie przynajmniej pod tym względem (to nie jest przecież SMS). Po drugie - przecinków nie stawia się po spójnikach i wskaźnikach zespolenia, lecz przed nimi. Wreszcie - trudno mi udzielić wyczerpującej odpowiedzi, skoro nie rozumiem sensu wypowiedzenia ze względu na niepoprawną konstrukcję składniową. Czy ma Pani dowiedzieć się czegoś na temat staży oraz tego, co oferuje Starwood Hotels and Resorts Worldwide? Wtedy przed oraz postawimy przecinek (zdanie rozpoczynające sie od jak będzie wtedy wtrącone i trzeba je oddzielić przecinkami). A może ma Pani dowiedzieć się czegoś o stażu oraz jak w ogóle rozpocząć pracę w nowo otwieranym hotelu, a także tego, co oferuje Starwood Hotels and Resorts Worldwide? Wtedy przed powtórzonym spójnikiem oraz postawimy przecinek . Czy może temat stażu obejmuje pytania: jak rozpocząć pracę oraz co oferuje.... - wtedy bez przecinka.

Na zakończenie jeszcze jedna kwestia - czasownik wierzyć wymaga osobowego wykonawcy czynności, a więc ktoś wierzy w kogoś, w coś lub ktoś wierzy komuś, czemuś. Czy w związku z tym konsorcjum Starwood Hotels and Resorts Worldwide może w coś wierzyć?

Katarzyna Jachimowska

Szanowni Państwo,

w szkole uczono mnie, że nie wolno stawiać przecinka przed i. W kilku czytanych przeze mnie artykułach (w gazecie) widziałam jednak przecinek przed i. Czy mogę poprosić o wyjaśnienie - stawiamy przecinek przed i czy nie?

Pozdrawiam,

Anka K.

Pani Anno,

jedną z reguł regulujących użycie przecinka jest ta, która mówi, że nie stawiamy go przed spójnikami:

• łącznymi - i, oraz, tudzież;
• rozłącznymi - lub, albo, bądź, czy;
• wyłączającymi - ani, ni.

Mamy jednak od tej reguły wyjątek - jeśli wskazane spójniki powtarzają się, przed drugim i kolejnym spójnikiem przecinek powinien się pojawić, np.

Niniejsze stwierdzenie wydaje się być niepodważalne i bezdyskusyjne, i zawsze łatwo je udowodnić.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry, czy w zdaniu przytoczonym niżej, tzn w przypadku wymieniania cech (przymiotników) w połączeniu ze spójnikiem 'i', winno się stawiać przecinek przed 'i'?

"Nasze stroje są kolorowe, wygodne, i pobawione wad"

lub

"młody, nakręcony, i inspirujący zespół".

Pozdrawiam :)

Dzień dobry,

zasadę użycia przecinków przed spójnikiem i opisywałam już we wcześniej udzielonej odpowiedzi, którą można znaleźć tutaj.

Odnosząc się do tej zasady - użycie przecinka w przytoczonym w pytaniu przykładach jest nieuzasadnione. Miałoby sens, gdyby wyliczenia te wyglądały następująco:

• Nasze stroje są kolorowe i wygodne, i pobawione wad.
• Młody i nakręcony, i inspirujący zespół.

Jeśli jednak nie powtarzamy spójnika i, to poprawny zapis powinien być następujący:

• Nasze stroje są kolorowe, wygodne i pobawione wad.
• Młody, nakręcony i inspirujący zespół.

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry

Czy w zdaniu "Poprawna wymowa, to sukcesu połowa" powinien znajdować się przecinek?

Dziękuję za pomoc

Szanowna Pani,

w przytoczonym wypowiedzeniu nie powinno być przecinka, znak ten nie może bowiem oddzielać podmiotu i orzeczenia (w tym wypadku złożonego, z nietypowym niewerbalnym łącznikiem „to”), które pozostają w bezpośredniej i wzajemnej relacji znaczeniowej. Działanie przytoczonej reguły wyraźne jest w zdaniach typu: Janek bawi się w piaskownicy, Adam jest bogaty, w których postawienie przecinka między podmiotem a nazwą czynności czy stanu również byłoby rażącym błędem.

Bartłomiej Cieśla

Proszę o pomoc: gdzie postawić przecinek w następującym zdaniu: Niektóre z wód objętych projektem przedstawiamy w kalendarzu.

W przytoczonym zdaniu nie jest potrzebny żaden przecinek.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo!

Proszę o pomoc, gdzie postawić przecinek (przecinki) w zdaniu:

"Postanawiam rozłożyć na raty płatność całości należności oraz ustalam następujące terminy płatności oraz wysokość poszczególnych rat:

1) do dnia 15 marca 2016 r. - kwota 1.753,50 zł wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych naliczonymi począwszy od dnia 14 maja 2012 r.;

2)...."

Chodzi o to, czy przecinek postawić przed imiesłowem przymiotnikowym : "naliczonymi" czy przed imiesłowem przysłówkowym "począwszy".

Przecinek powinien być postawiony, moim zdaniem, przed imiesłowem przymiotnikowym "naliczonymi", zaś imiesłów przysłówkowy "począwszy" można po prostu usunąć. Jest zbędny. Jeśli wyraźnie napisała Pani, że odsetki naliczane są od 14 maja 2012 roku to już nie ma potrzeby używać imiesłowu "począwszy".

Serdecznie pozdrawiam,

Elwira Olejniczak

Czy w zdaniu : "Łódź która nie powstała" powinien być przecinek przed wyrazem która?

Powyższe zdanie jest tytułem książki.

Przed wyrazem który zawsze stawiamy przecinek, również w wypowiedzeniach pełniących funkcję tytułów. W tym wypadku - podobnie jak w innych analogicznych konstrukcjach - poprzedza on zdanie podrzędne inicjowane przez zaimek.

Łączę pozdrowienia

B. Cieśla

Nauczono mnie w szkole, że przed że stawia się przecinek. Również Word, w którym piszę, sugeruje postawienie tam przecinka. Dlaczego więc osoba sprawdzająca moją pracę zaznaczała mi jako błąd interpunkcyjny przecinek przed że w zdaniach typu: Wymienione argumenty powodują konieczność przyjęcia takiego stanowiska mimo, że inne opracowania podają odmienna interpretację tego zjawiska?

Przed spójnikami wprowadzającymi zdania podrzędne rzeczywiście zawsze stawia się przecinek. Spójniki jednak mogą być jednowyrazowe (że, żeby, bo, gdy, chociaż, ponieważ, itp.) albo dwuwyrazowe (chyba że, dlatego że, podczas gdy, mimo że, itp.). W przypadku tych ostatnich przecinek trzeba postawić przed całym spójnikiem, czyli przed pierwszym wyrazem tworzącego spójnik połączenia, np. Przyszedł, mimo że padał deszcz. My pracowaliśmy, podczas gdy oni się bawili.

 Izabela Różycka

gdzie postawić przecinki: "Może będziecie miały ochotę lub potrzebę, bliższego zapoznania się z moim rozumieniem świata efektywności życiowej"

W tym zdaniu nie jest potrzebny żaden przecinek, również ten, który Pani napisała po wyrazie potrzebę.

Izabela Różycka

Czy w poniższym zdaniu powinny być przecinki?

"Doprowadził do utworzenia rządu i wytyczył niezależny od obcych mocarstw kierunek polityki zagranicznej"

Jest to wypowiedzenie jednokrotnie złożone, którego zdania składowe połączone są współrzędnie w stosunku łącznym (za pomocą spójnika i). Takie wypowiedzenie nie wymaga żadnych przecinków, przydałaby się jedynie kropka na końcu.

Izabela Różycka

Dzień dobry.

Chciałabym zapytać się, czy w zdaniach tego typu powinno się postawić przecinek.

1. Czułam(,) jak deszcz kapie mi na nos.

2. Widziałam(,) jak wschodzi słońce.

3. Ciekawe(,) co tym razem zrobił.

4. Zadowolona(,) zeszłam po schodach.

We wszystkich przytoczonych zdaniach należy postawić przecinki. Trzy pierwsze to wypowiedzenia złożone, składające się z dwóch wypowiedzeń składowych (zdań - 1. i 2. lub równoważnika zdania i zdania - 3.) połączonych w stosunku składniowym podrzędnym a wypowiedzenia w ten sposób połączone oddzielamy przecinkami. Trzecie wypowiedzenie, to zdanie pojedyncze z tzw. określeniem predykatywnym (Zadowolona), a określenia tego typu wyodrębniamy z ciągu zdania przecinkami.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

uprzejmie proszę o ocenę poprawności językowej (w szczególności poprawności umiejscowienia przecinków) poniższego zdania : "Ja rozumiem to określenie w taki sposób, że osoby, których ono dotyczy, wspólnie korzystają z części wyposażenia i części pomieszczeń mieszkania w którym mieszkają."

Z poważaniem,

Marek Kociński

Przytoczone zdanie to tzw. zdanie wielokrotnie złożone, składające się z 4 zdań składowych: (1) Ja rozumiem to określenie w ten sposób, (2a) że osoby, (3) których ono dotyczy, (2b) wspólnie korzystają z części wyposażenia i części pomieszczeń mieszkania, (4) w którym mieszkają. Jak widać, zdanie trzecie zostało wtrącone w ciąg zdania drugiego.

Zasady interpunkcji nakazują oddzielanie przecinkami zdań składowych (z wyjątkiem tych, które wprowadzane są spójnikami i, oraz, tudzież, lub, albo, czy, ani), a także obustronne wyodrębnianie przecinkami zdań wtrąconych. A zatem w powyższym zdaniu brakuje przecinka między częścią b zdania drugiego a zdaniem czwartym.

Izabela Różycka

Proszę o pomoc.

Czy w zdaniu:"Kiedy urosnę, to jak dwa razy dwa, dopilnuję, by przestrzegano ich prawa" dobrze postawiłam przecinki?

Tak, przecinki są w tym zdaniu dobrze postawione i jest ich tyle, ile trzeba.

Izabela Różycka

Dzień dobry,

chciałbym zapytać jak poprawnie należy zapisać przenoszony wyraz.

1. napra-

wiony

czy

2. napra-

-wiony

Jeśli przenoszenie wyrazów zgodnie z przykładem 2 jest właściwe to czy możemy je stosować we wszystkich przypadkach.

W znanych mi słownikach ortograficznych i poprawnościowych funkcjonuje zapis pierwszy, czyli napra-

wiony.

Z pozdrowieniami,

Elwira Olejniczak

Dzień dobry,

Czy powinien być, w tym przypadku, postawiony przecinek  przed a?

Tytuł konferencji:  "Organizacje pozarządowe, a aktywność społeczna jako szansa rozwoju regionu".

Przed spójnikiem a nie stawia się przecinka,  jeżeli występuje on między wyrażeniami porównywanymi, a zatem w przytoczonym sformułowaniu także go być nie powinno.

Izabela Różycka

Kłaniam się,

W Poradniku interpunkcyjnym, którego autorami są: Edward Polański, Marek Szopa i Ewa Dereń, czytam takie wiadomości:"Na rynku wydawniczym publikacji poświęconych przestankowaniu jest zaledwie kilka, a pozycji ujmujących praktyczny jego aspekt - jeszcze mniej". (Wydanie I, Katowice, luty 2010, str.7).

PYTANIE: Jakie tytuły publikacji interpunkcyjnych mają na myśli autorzy tych sugestii?

Uprzejmie dziękuję za informacje.

Z wyrazami szacunku.

Jan Tambor 

Dzień dobry,

trudno mi jednoznacznie odpowiedzieć na Pana pytanie, bowiem nieznane są mi źródła, na jakie powoływali się autorzy. Mogę Panu jednak polecić - oprócz wspomnianego przez Pana Poradnika - następujące publikacje:

Jerzy Podracki, Alina Gałązka, Gdzie postawić przecinek? Poradnik ze słownikiem, Wydawnictwo PWN, 2014.

Edward Polański, Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1995.

Edward Polański, Marek Szopa, Podręcznik polskiej interpunkcji, Wydawnictwo MAC Edukacja, 2004.

Elżbieta Wierzbicka-Piotrowska, Interpunkcja na co dzień, Wydawnictwo Nowa Era, 2007.

Herman Wilga, Interpunkcja i składnia. Poradnik dla tych, którzy pierwszy raz…, Wydawnictwo Pazdro, 2004.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Dlaczego nie postawiono przecinka miedzy przymiotnikami kreslającymi słowo książka w zdaniu.Moim zdaniem Akademia pana Kleksa to najlepsza polska książka dla dzieci.

Przecinkami oddziela się określenia jednorodne, czyli takie, które nazywają kolejne cechy danego obiektu, np. Minął dzień senny, monotonny, nudny; Wędrowali prostą, szeroką, wydeptaną ścieżką. Można w uproszczeniu powiedzieć, że między takie określenia można wstawić spójnik i (dzień ← senny i monotonny i nudny; ścieżka prosta i szeroka i wydeptana). W przytoczonym przez Pana przykładzie nie można tego zrobić, ponieważ książka, o której mowa, nie jest i najlepsza i polska, ale jest to najlepsza spośród polskich książek. A zatem pierwszy przymiotnik określa połączenie drugiego przymiotnika z rzeczownikiem {najlepsza → (polska → książka)}. Tego rodzaju określenia są nierównorzędne i między nimi nie stawiamy przecinków.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

mój problem dotyczy interpunkcji w adresowaniu zaproszeń na konferencję naukową do pracowników naukowych uniwersytetu. Uprzejmie proszę o odpowiedź, które zdanie będzie poprawne:

"(...)mają zaszczyt zaprosić Sz.P. prof. dr hab. Pawła Kowalskiego", czy "(...) mają zaszczyt zaprosić Sz.P. prof. dr. hab. Pawła Kowalskiego"?

Serdecznie dziękuję za pomoc.

Z wyrazami szacunku

Anna Miełko

Kropkę po skrócie stawiamy wówczas, gdy powstał on w wyniku ucięcia końcowej części skracanego wyrazu, czyli gdy ostatnia litera tego skrótu jest pierwszą lub którąś ze środkowych liter skracanego wyrazu. Na przykład rzeczownik tom zapiszemy jako t., rzeczownik profesor jako prof., a przymiotnik habilitowany skracamy jako hab. (z kropką).

Skróty można tworzyć także przez usunięcie środka skracanego wyrazu. Zostają wówczas z niego litery początkowe i ostatnia. W takiej sytuacji, czyli wówczas, gdy ostatnia litera skótu jest jednocześnie ostatnią literą skracanego wyrazu, kropki nie piszemy, np. przyimek według zapiszemy w skócie jako wg, a rzeczownik doktor jako dr ( bez kropek).

Jeżeli jednak użyjemy innej formy rzeczownika niż mianownik, na przykład biernika, tak jak w formule zaproszenia, forma doktor zmienia się w doktora, a zatem ostatnia litera skrótu dr nie jest już ostatnią literą skracanego wyrazu. W takim wypadku po skrócie musimy postawić kropkę. Podobnie będzie w pozostałych formach tego rzeczownika, np. doktorowi - dr.; doktorem - dr.

Skróty innych poza mianownikiem form rzeczownika można także zapisywać z końcówkami fleksyjnymi, czyli dra (doktora), drem (doktorem) itp.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

bardzo proszę o rozstrzygnięcie wątpliwości dotyczącej stosowania cytatów w połączeniu z mową zależną. W tłumaczonych przeze mnie książkach (z j. angielskiego) nagminnie pojawiają się tego rodzaju zdania:

W liście wyraził obawę, że "wasz artykuł jest obliczony na zdyskredytowanie nas w oczach naszych francuskich przyjaciół". Czy rzeczywiście są one niepoprawne? Adiustatorzy za każdym razem sugerują albo przerobienie pierwszej części zdania i rozpoczynanie cytatu po dwukropku, albo przesunięcie cudzysłowu, tak żeby cytat nie obejmował zaimków osobowych. Czasami jednak wymaga to zbyt dużej ingerencji w tekst oryginału.

Pozdrawiam

Łukasz Muller

Trudno odnieść się do przytoczonego przez Pana zdania, jeśli nie jest ono wpisane w żaden kontekst – tylko wtedy można by ocenić jego fortunność. Nasuwa mi się tylko jedna uwaga: zaimek umieszczony we wskazanej pozycji, co oczywiste, musi być potraktowany jako element właściwego cytatu, może też – w sposób niezamierzony – zostać odebrany przez czytelnika jako fragment wypowiedzi tej osoby, która słowa przytacza. W takiej sytuacji rzeczywiście lepiej byłoby przeredagować pierwszą część zdania lub rozpocząć cytat po dwukropku.

Bartłomiej Cieśla

Dzień dobry, chciałabym się dowiedzieć czy w zdaniu "Sprawdź o ile taniej" należy użyć przecinka po "sprawdź".

Z góry bardzo dziękuję za pomoc

Pozdrawiam,

Paulina

Komunikat ten składa się z dwóch wypowiedzeń pojedynczych. Pierwsze jest zdaniem (sprawdź), drugie - równoważnikiem zdania (o ile [jest, będzie] taniej). Wypowiedzenia składowe, które pozostają w stosunku niewspółrzędnym, a tak jest w przywołanym przez Panią przykładzie, należy oddzielać przecinkiem.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Zarzucono mi, że w zacytowanej niżej wypowiedzi są błędy interpunkcyjne:

"Nie może, na pewno. A to, że nas uczono czegoś , co do naszego języka nie należy, nie usprawiedliwia popełnianych błędów, szczególnie, gdy się kogoś za błędy krytykuje...".

Mogą mi je Państwo wskazać?

Pozdrawiam.

W języku polskim obowiązuje zasada, według której przecinek stawiamy przed tzw. spójnikami zestawionymi (czyli połączeniem dwóch spójników lub spójnika z partykułą czy przysłówkiem), nie zaś przed każdym z tych wyrazów. Reguła ta nazywana jest cofaniem przecinka. Zgodnie z tymi wytycznymi w przytoczonym przykładzie przecinek powinien być przed szczególniegdy, nadmiarowy znak interpunkcyjny postawiono zatem przed gdy. Nie do końca zrozumiałe jest też pierwsze wypowiedzenie, ale o jego poprawności można by się wypowiedzieć dopiero po zapoznaniu się z kontekstem.

Katarzyna Burska

Czy w zdaniu:

Tak naprawdę jednak, żaden człowiek nie pokonał śmierci.

ma być ten przecinek?

W podanym zdaniu w bezpośrednim sąsiedztwie umieszczono dwie partykuły, które mogą być odczuwane jako jedno wyrażenie, tj. tak naprawdę - połączenie, za pomocą którego chcemy podkreślić siłę formułowanego twierdzenia, oraz jednak - wyraz komunikujący, że to, o czym mowa, nie jest zgodne ze wstępnymi przewidywaniami tego, kto mówi. Postawienie przecinka po drugiej partykule tworzyłoby mylne wrażenie, że ciąg wyrazów tak naprawdę jednak stanowi całość formalno-znaczeniową. Z tego powodu - choć generalnie mamy prawo wyodrębniać znakiem interpunkcyjnym partykuły rozpoczynające zdanie - w tym konkretnie wypadku odradzałbym takie rozwiązanie.

Bartłomiej Cieśla

Witam!

Czy w polskim powinno się stawiać kropkę po skrótach?

Pozdrawiam,

Anka Kowalczyk

Pani Anno,

kwestia użycia kropki w skrótach jest złożona i wymaga szerszego wyjaśnienia. Zacznę jednak od wyjaśnienia samego pojęcia skrótu, a następnie przedstawię zasady interpunkcyjne.

Skrót, to litera lub połączenie kilku liter pochodzące z często używanych i znanych wyrazów, np. mgr, zł, cdn., inż., m.in., godz. Skrót wyrazu w języku polskim kończy się zawsze na spółgłoskę, jedynym odstępstwem jest skrót o. (ojciec) oraz skróty zapożyczone typu ha (hektar), a (ar).

Po jakich skrótach stawiamy kropki?

Gdy skracamy pojedynczy wyraz pozostawiamy początkową część wyrazu, odrzucamy natomiast końcową, np.: prof. (profesor), gen. (generał), por. (porucznik), kier. (kierownik), red. (redaktor), w. (wiek), r. (rok), godz. (godzina), p. (punkt), par. (paragraf), sen. (senior), jun. (junior), zob. (zobacz), ew. (ewentualnie), por. (porównaj). Skróty takie są zakończone zawsze spółgłoską, po której stawiamy kropkę, nawet jeśli skrót występuje w środku zdania, np. Śmierć gen. Sikorskiego była dla Polaków wielkim zaskoczeniem.

Aby wyrazić za pomocą skrótu liczbę mnogą rzeczowników, które w liczbie pojedynczej oznaczane są skrótem jednoliterowym, podwajamy tę literę i na końcu stawiamy kropkę, np. pp. (panie, panowie, państwo), oo. (ojcowie, np. bernardyni), ss. (siostry, np. urszulanki). Skróty dwuliterowe i więcejliterowe powstałe przez odrzucenie zakończenia wyrazu powtarzamy zachowując ich oddzielną pisownię, np. prof. prof. (profesorowie), dyr. dyr. (dyrektorzy).

Warto pamiętać, że po skrótach zakończonych kropką, występujących na końcu zdania, nie stawiamy drugiej kropki, np. Dawnymi zrostami w języku polskim są również liczebniki: pięćdziesiąt, sześćdziesiąt, siedemdziesiąt itd. Stawiamy natomiast po nich w środku zdania inne znaki przestankowe.

Po jakich skrótach nie stawiamy kropki?

Nie stawiamy kropki, gdy skrót kończy się ostatnią literą skracanego wyrazu, np. dr (doktor), mgr (magister), mjr (major), płk (pułkownik). Kiedy jednak skracany wyraz występuje w przypadkach zależnych (tj. w każdym innym przypadku niż mianownik), wtedy kropka będzie konieczna, np. wykład dr. [doktora] Kowalskiego; rozmowa z płk. [pułkownikiem] Jankowskim, bowiem ostatnia litera skrótu nie jest ostatnią literą skracanego słowa.

Osobną grupę stanowią skróty stosowane w fizyce i matematyce, będące konwencjonalnymi — w większości wypadków międzynarodowymi — znakami miar, np. m (metr), dcm (decymetr), kg (kilogram), sek (sekunda), sin (sinus), t (czas), v (prędkość), log (logarytm) itp. Te skróty nie wymagają kropek.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Bardzo proszę o odpowiedź gdzie należy umieścić przecinki w zdaniu: Nie jest ważne co mamy ale kogo mamy.

W cytowanym przez Panią zdaniu są trzy wypowiedzenia składowe, przecinki umieścimy między nimi: Nie jest ważne, co mamy, ale kogo mamy.

Bartłomiej Cieśla

Proszę o wyjaśnienie czy w zdaniu:" W hołdzie niezłomnemu obrońcy Ojczyzny w dniu nadania imienia Zespołowi Placówek Oświatowych w ...." po wyrazie Ojczyzny powinien się znaleźć przecinek. Jest to napis na tablicy pamiątkowej.Pozdrawiam i dziękuję.

Szkoda, że nie przywołała Pani treści całego napisu, który ma się znaleźć na tablicy pamiątkowej. Zakładam więc, że napis kończy się nazwą miejscową.

Zgodnie z "Wielkim słownikiem ortograficznym PWN" pod red. E. Polańskiego okoliczników niejednorodnych (a takie mamy w tym wypowiedzeniu: okolicznik celu - w hołdzie  i okolicznik czasu - w dniu) nie rozdzielamy przecinkiem.

Z pozdrowieniami,

Elwira Olejniczak

Dzień dobry!

Mam pytanie o zdanie: "W razie dodatkowych pytań pozostaję do dyspozycji."

Czy prawidłowy jest zapis "W razie dodatkowych pytań, pozostaję do dyspozycji."? Czy ten przecinek jest w tym zdaniu zbędny?

Z góry dziękuję za Państwa pomoc.

W razie pytań to okolicznik, a okoliczników zasadniczo nie wyodrębniamy przecinkami, chyba że pełnią funkcję dopowiedzenia, stanowią wtrącenie lub współtworzą niektóre typy zestawień słownych (np. składające się z dwóch okoliczników jednego typu). Tutaj żadna z tych sytuacji nie zachodzi.

Bartłomiej Cieśla

Szanowni Państwo,

uprzejmie proszę o wyjaśnienie moich wątpliwości co do poprawnej interpunkcji w podobnych przykładach:

1) Dzisiaj już tylko nieliczne ukryte w zaroślach fundamenty domów są znakiem, że kiedyś tętniło tu życie.

Czy po wyrazie nieliczne należy postawić przecinek?

2) Kiedy jedna z najlepszych uczennic, 14-letnia Kasia, kreśliła w swoim notatniku nazwiska poetów, nie mogła mieć pewności, czy sama będzie pisać.

Czy przed: czy sama będzie pisać powinien być przecinek?

Czy gdyby było: czy sama będzie poetką - powinien być przecinek?

Czy "kreślić nazwiska" jest poprawne? Chyba lepiej kreślić szkic, rysunek, a czy kreślić wersy kolejnych wierszy byłoby poprawne?

3) Czy nazwy zagranicznych archiwów, galerii, muzeów należy tłumaczyć na język polski, czy powinno się podawać obcobrzmiącą nazwę?

4) Czy w tekstach naukowych i popularnonaukowych można pisać: II Rzeczypospolitej?

Zasadniczo wydaje mi się, że nie było takiego państwa - to są nazwy potoczne: II RP, a nazwa właściwa to Rzeczpospolita Polska, podobnie nie ma państwa III RP. Jeśli już odmieniać, to chyba określenie "Rzeczypospolitej" jest bardziej uroczyste i powinno się stosować w oficjalnych dokumentach, przemówieniach, a w tekstach naukowych, popularnonaukowych - Rzeczpospolitej. Czy mam rację?

Z uszanowaniem

Jan Burys

Zgodnie z regułami obowiązującymi w naszej poradni w jednym pytaniu powinny się pojawić wątpliwości odnoszące się do jednego zagadnienia. W związku tym udzielę odpowiedzi na pytania dotyczące interpunkcji, jako że umieszczone zostały jako pierwsze. O zasadach rządzących stawianiem przecinków w wypowiedzeniach z imiesłowem przymiotnikowym pisaliśmy już kilkukrotnie, zachęcam do zapoznania się chociażby z tą poradą. Wypowiedzenie Dzisiaj już tylko nieliczne ukryte w zaroślach fundamenty domów są znakiem, że kiedyś tętniło tu życie jest poprawne pod względem interpunkcyjnym, gdyż imiesłów przymiotnikowy pełni tu funkcję wyodrębniającą, zawęża znaczenie rzeczownika fundament.  Z kolei w przykładzie [...] nie mogła mieć pewności, czy sama będzie pisać spójnik czy wprowadza zdanie podrzędne, przecinek jest zatem obligatoryjny. Podobnie byłoby w alternatywnej wersji umieszczonej w pytaniu, spójnik czy pełni tu taką samą funkcję: [...] nie mogła mieć pewności, czysama będzie poetką.

Katarzyna Burska

 Szanowni Państwo,

piszę, ponieważ chciałam zapytać o poprawność poniższych zdań.

„W trakcie rozważań nasunęły się następujące pytania: Jakie podobieństwa są widoczne między powyższymi teoriami a poglądami głównego bohatera? Jakie czynniki mogły zadecydować o wystąpieniu zbieżności?"

Czy pisanie z dużej litery po dwukropku jest w tej sytuacji dozwolone? Proszę o poprawienie zdań w razie innych błędów.

Z wyrazami szacunku,

Martyna

Szanowna Pani,

przywołane zdania są zapisane poprawnie. W "Wielkim słowniku ortograficznym PWN" pod red. E. Polańskiego można znaleźć informację, iż główną funkcją dwukropka jest wprowadzanie jakiejś wyodrębnionej partii tekstu. Jeśli po dwukropku przytaczamy dwa zdania (lub więcej) to każde z nich rozpoczynamy wielką literą. Jedynie krótsze wypowiedzenia możemy rozpoczynać literą małą.

Serdecznie pozdrawiam,

Elwira Olejniczak

Dzień dobry,

proszę o rozstrzygnięcie w następującej kwestii: Czy na slajdzie kończącym prezentację multimedialną, na którym zwyczajowo dziękujemy za uwagę słuchaczy, zakończenie sformułowania "Dziękuję za uwagę" wykrzyknikiem (!) jest dopuszczalne i akceptowalne, czy też nosi znamiona "krzyczenia" na słuchaczy?

Poruszoną kwestię trudno rozpatrywać w kontekście oceny poprawnościowej. Prezentacje multimedialne, mimo względnej konwencjonalizacji struktury i języka, nie powstają w nawiązaniu do ogólnie przyjętej normy. Sposób ich tworzenia regulują wskazania mające status porad czy sugestii, formułowane w dostępnej na rynku literaturze poradnikowej (o różnym stopniu wartości poznawczej). By powiedzieć, że jakaś forma czy wariant interpunkcyjny są błędem, muszą stanowić przejaw naruszenia normy językowej i nie znajdować uzasadnienia.

Wykrzyknik umieszczony po wskazanej formule jest znakiem ekspresji: wprowadzając go, mówca wyraża przychylne nastawienie do odbiorców i wystąpienia. Zdarza się, że wzmacnia ten przekaz, używając emotikonu.

W mojej ocenie oba znaki skracają dystans między uczestnikami komunikacji, co w oficjalnym i sformalizowanym typie kontaktów językowych – w którym najczęściej wygłasza się prezentacje – może być uznane za niefortunne. Przemawiając do osób wyżej postawionych od siebie, unikałbym nadmiaru ekspresji.

Dodam jeszcze, że popularne są obecnie trzy sposoby wieńczenia prezentacji. Poza przywołanym przez Pana zwrotem, który zdaniem niektórych badaczy niepotrzebnie powiela komunikat bezpośrednio przekazywany przez mówcę, można ją zakończyć, wprowadzają bibliografię lub stopkę (z przypomnieniem najważniejszych informacji dotyczących prelegenta).

Łączę pozdrowienia -

Bartłomiej Cieśla

Czy stawianie dwóch wykrzykników jest poprawne

Na to pytanie odpowiadaliśmy dwukrotnie. Zachęcam do odwiedzenia naszego archiwum.

Bartłomiej Cieśla

Czy w zdaniu: "Pyzdra, który, z tego co wiem z doniesień medialnych, był częścią grupy Janosika" przecinek trzeba postawić także przed "co"?

Zaimki, które pojawiają się w przywołanym przez Pana zwrocie (tego - co), należy oddzielić przecinkiem. Lepiej uwydatnią tę potrzebę inne zdania, mające nieco prostszą konstrukcję:

1) Z tego, co wiem, wynika, że Pyzdra był częścią grupy Janosika.

2) Z tego, co wiem, Pyzdra był częścią grupy Janosika.

Pierwsze z nich oparte jest na logicznie uporządkowanej strukturze, w której pojawia się czasownik będący integralną częścią inicjalnego wyrażenia i ostatnim elementem pierwszego wypowiedzenia składowego (z tego – wynika). W drugim zdaniu, które odwzorowuje składnię języka mówionego, wspomniany czasownik jest co prawda pominięty, ale funkcjonuje w domyśle.

Komunikat, o którym wspomina Pan w pytaniu, budzi wątpliwości interpunkcyjne ze względu na budowę. Zwrot z tego, co wiem z doniesień medialnych wpleciony jest nagle, przez co sprawia wrażenie informacji dopiero co przypominanej i zaburzającej naturalną ciągłość narracji. Zamiast poprzedzać główną konstatację, jak w zdaniach 1) i 2), pojawia się w jej trakcie. Można powiedzieć, że intensyfikuje to stopień kolokwializacji całego zdania, w którym kontaminuje się różne formy składniowej organizacji tekstu.

Zakładam, że całe to wypowiedzenie jest próbą świadomej stylizacji na język potoczny – jeśli nie, wymagałoby nie tylko poprawek strukturalnych, ale też leksykalnych.

Bartłomiej Cieśla

Kłaniam się,

mam przed sobą dwa zdania, co do których powstają wątpliwości, czy zostały pod względem interpunkcyjnym poprawnie napisane.

1. Wcześniej, bo na początku października do Chin przedostał się inny tygrys - Kuzja;

2. A potem, u schyłku życia doszło jeszcze świadectwo umierania (mowa o św. Janie Pawle II).

WSO {383] 90.I.1.d) mówi: "Okoliczniki jednorodne (czyli dwa okoliczniki miejsca, sposobu, czasu itd.) oddzielamy przecinkiem, jeśli okolicznik, który występuje na drugim miejscu, jest bliższym określeniem pierwszego, np. W ubiegłym tygodniu, we środę, wrócił z Australii".

W świetle tych pouczeń zabrakło po jednym przecinku w każdym z przytoczonych zdań.

(W pierwszym - po wyrazie październik, w drugim - po wyrazie życia).

Po uwzględnieniu tych uwag ww zdania napisałbym:

1.Wcześniej, bo na początku października, do Chin przedostał się inny tygrys - Kuzja;

2.A potem, u schyłku życia, doszło jeszcze świadectwo umierania.

Proszę o poradę językową, czy poprawione pod względem interpunkcyjnym owe zdania są poprawne.

Z wyrazami szacunku i wdzięczności

Jan Tambor

Odwołał się Pan do reguły, która nakazuje oddzielanie przecinkiem jednorodnych części zdania i dokonał prawidłowej korekty interpunkcyjnej zdań. Warto także pamiętać o ważnym składniowym kryterium polskiej interpunkcji, według którego przecinek stawiamy przed dopowiedzeniami, czyli taką grupą wyrazów, która dokładniej określa podstawową treść zdania, wprowadza dodatkowe informacje, objaśnienia, sprostowania. Jeśli dopowiedzenie umiejscowione jest w środku zdania, nabiera ono charakteru wtrącenia i wydzielamy je dwoma przecinkami (lub innymi znakami interpunkcyjnymi). Podwójne przecinki, podobnie jak podwójne myślniki, wydzielają w zdaniu słowa wtrącone.

Beata Burska-Ratajczyk

W poniższym długim zdaniu - jest to tylko fragment monologu wewnętrznego - chodzi mi o interpunkcję ostatniego trzonu zdania:

,,bo od tego się rośnie i wzlatuje i zapada i tak naprawdę nie umiera,,.

Moim zdaniem zbędne są przecinki. Czy słusznie?

Jawnogrzeszny prąd, przepływający ciało od północy do południa, silniejszy od pokoju i wojny, od wschodu do zachodu, racz uśmiechnąć się Panie, bo od tego się rośnie i wzlatuje i zapada i tak naprawdę nie umiera.

Dziękuję i pozdrawiam,

Andrzej Coryell

Co prawda nie rozdziela się przecinkami dwu zdań współrzędnych połączonych spójnikiem i, jednak jeżeli ten spójnik zostanie powtórzony dwa lub więcej razy, wówczas przed powtórzonym spójnikiem przecinek należy postawić, a zatem fragment, o który Pan pyta powinien być zapisany jako: ,,bo od tego się rośnie i wzlatuje, i zapada, i tak naprawdę nie umiera,,.

Izabela Różycka

Witam serdecznie,

Proszę o opinię dotyczącą konkretnego zapisu:

"Wszystkie informacje podane w tabelach należy potwierdzić dokumentami wystawionymi przez producenta rękawic lub niezależne laboratorium- jednostkę notyfikowaną (raport z  badań)."

W powyższym zdaniu autor daje wybór potwierdzenia informacji za pomocą dwóch typów dokumentów. Jak w zakresie drugiego rozwiązania rozumieć zastosowanie myślnika? 

Dzień dobry,

W przywołanym przykładzie po myślniku pojawia się informacja, która doprecyzowuje sformułowanie „niezależne laboratorium”. Ta „niezależność” ma być więc, jak rozumiem, związana z tym, że wybrane laboratorium musi być jednostką notyfikowaną, czyli posiadającą uprawnienia do prowadzenia badań wyrobu na zgodność z odpowiednimi normami, zgłoszoną do Komisji Europejskiej i umieszczoną w wykazie jednostek notyfikowanych.

Elwira Olejniczak

Dzień dobry.

Zarzucono mi, że w zdaniu:

"Jeżeli już to - po równo."

Popełniłem błąd.

Czy mają rację?

Jeżeli problemem poprawnościowym była forma gramatyczna zdania, to, przy założeniu, że jest to wypowiedź potoczna, wszystko jest w porządku. Jeżeli natomiast chodziło o pisownię, a dokładniej interpunkcję, to rzeczywiście, jest ona niewłaściwa, ponieważ postawienie myślnika w taki sposób, jak w przykładzie, narusza sens wypowiedzi. Powinna ona wyglądać następująco: Jeżeli już - to po równo.

Izabela Różycka

Mam problem z przecinkami w zdaniu:

Pamiętaj jednak, że stopnie nie odzwierciedlają tego, jakim jesteś młodym wspaniałym człowiekiem.

Czy między "młodym wspaniałym" powinnam postawić przecinek? Czy pozostałe są we właściwym miejscu?

Dzień dobry,

we wskazanym zdaniu rzeczywiście powinien znaleźć się przecinek między wyliczonymi cechami: młodym, wspaniałym. Sugerowałabym także zmianę szyku w ostatnim członie zdania:

Pamiętaj jednak, że stopnie nie odzwierciedlają tego, jakim młodym, wspaniałym człowiekiem jesteś.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

chciałbym zapytać się, czy w podanym przeze mnie tytule pracy dyplomowej powinien znaleźć się przecinek przed wyrażeniem "ze szczególnym uwzględnieniem"? Tytuł pracy: "Źródła finansowania działalności firm, ze szczególnym uwzględnieniem leasingu i kredytu". Czy istnieje jakakolwiek zasada interpunkcji tłumacząca powyższy przypadek?

W uproszczeniu można wskazać, że przecinkiem poprzedzamy te fragmenty wypowiedzi, które 1) mają status odrębnych zdań (a więc zawierają orzeczenie czasownikowe i wskazują na jeden konkretny stan rzeczy), np. Jadąc, śpiewał głośno; 2) są wtrąceniem lub dopowiedzeniem, np. Mężczyzna, ze względu na problemy zdrowotne, przeszedł na rentę; albo 3) zaczynają się od wyrazów, przed którymi tradycyjnie stawia się przecinek, np. Świat, jakiego nie znałem. W cytowanym przez Pana komunikacie nie zachodzi żadna z przesłanek. Frazem ze szczególnym uwzględnieniem nie wymaga poprzedzenia znakiem interpunkcyjnym, a użyty w zwięźle formułowanym tytule pracy nie może być interpretowany jako pierwszy element dopowiedzenia. W polszczyźnie użycie przecinka nie jest warunkowane brzmieniem wypowiedzi, ale uzależnione od budowy zdania. W celu zgłębienia niuansów polskiej interpunkcji zachęcam do zapoznania się z dowolnym książkowym poradnikiem przestankowania.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Witam,

co oznacza znak zapytania w nawiasie?

Pozdrawiam,

Jarek Jonasz

Dzień dobry,

pytajnik w nawiasie (?) używany jest w sytuacji, gdy osoba pisząca dany komunikat poddaje w wątpliwość wyraz lub nawet całe zdanie znajdujące się przed tymi znakami interpunkcyjnymi, np. Mozart skomponował swój pierwszy utwór mając trzy (?) lata.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo!

Moje pytanie dotyczy interpunkcji w podtytule: „nowe, uaktualnione wydanie o tym, jak usunąć ból i jego przyczyny”. Podtytuł widnieje na pierwszej stronie okładki (na dole strony) w dwóch wierszach. Miejsce złamania tekstu wypada przed „jak” i w związku z tym został pominięty przecinek. Wygląda to tak:

nowe, uaktualnione wydanie o tym

jak usunąć ból i jego przyczyny

Wiele osób uważa, że przecinek powinien być zachowany. Kto ma rację?

Z wyrazami szacunku

Iwona Stachowicz

Jedyny przepis dotyczący (nie)stosowania znaków interpunkcyjnych w tytułach i podtytułach książek, jaki znaleźć można w opracowaniu Adama Wolańskiego "Edycja tekstów. Praktyczny poradnik" (PWN, 2008), odnosi się do kropki, której po tytułach się nie stawia. Można z tego wywnioskować, że wszystkie pozostałe znaki interpunkcyjne należy stosować zgodnie z regułami dotyczącymi zwykłych tekstów.

Pozwolę sobie także dodać, że przytoczony podtytuł jest bardzo niezręcznie sformułowany. Wynika z niego bowiem, że to nie sama książka, ale to jej konkretne wydanie zawiera informacje o tym, jak usunąć ból i jego przyczyny. Podtytułem powinno być ostatnie zdanie, tj. "Jak usunąć ból i jego przyczyny", a informacja o tym, że jest to wydanie nowe i uaktualnione, która do podtytułu zdecydowanie nie należy, powinna być podana jako osobna informacja.

Izabela Różycka

Jak prawidłowo w języku polskim akcentuje się nazwiska pochodzenia rosyjskiego z końcówką "ow". Np. Gorbaczow, Miecugow, Kutuzow?

Nazwiska tego typu akcentuje się na drugą sylabę od końca zarówno w mianowniku (Gorbaczow, Kutuzow), jak i podczas odmiany (Gorbaczowa, Kutuzowa Gorbaczowowi, Kutuzowowi, Gorbaczowem, Kutuzowem, Gorbaczowie, Kutuzowie). Nazwisko Gorbaczow, jako mniej przyswojone, w mianowniku można także wymawiać z akcentem padającym na ostatnią sylabę, ale nawet przy takiej wymowie mianownika w pozostałych przypadkach akcent jest paroksytoniczny.

Izabela Różycka

Która nazwa jest poprawna: Azja Centralna czy Azja Środkowa?

Dzień dobry,

zgodnie z zapisami w Urzędowym wykazie polskich nazw geograficznych świata (Warszawa 2013, s. 377) poprawne są obie nazwy: Azja Centralna i Azja Środkowa. Warto zaznaczyć, iż są one synonimami.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Dzień dobry,

jak określić mieszkańca Barbadosu?

Pozdrawiam

K.W.

Dzień dobry,

wg Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN mieszkańcy położonego na Małych Antylach Barbadosu to: Barbadoska i Barbadoszczyk. Warto pamiętać, że te nazwy zapisujemy wielką literą, bowiem są to mieszkańcy państwa!

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Witam

Mam pewien problem z odmianą nzawiska Dereń. Konkretnie chodzi mi o odmianę w liczbie mnogiej, np na zaproszeniu czyli w bierniku kogo co i czy forma Dereń jest dopuszczalna czy Dereniów.  

Polskie nazwiska ZAWSZE się odmieniają, co wielokrotnie podkreślaliśmy na stronach naszej poradni. A zatem jeżeli zapraszamy, to wyłącznie Państwa Dereniów.

Izabela Różycka

Chciałam zapytać czy kiedy odmieniam nazwisko Oktaba to będzie : zapraszam Oktabów lub Annę Oktabę?

Formy tego nazwiska będą brzmiały dokładnie tak, jak Pani podała, a zatem zapraszamy np. Jana i Marię Oktabów oraz Annę Oktabę.

Izabela Różycka

Witam

mam problem z odmianą nazwisk, mianowicie:

..ma zaszczyt zaprosić SZ.P.:

Elżbietę i Tomasza Sosińskich?

Martę i Mariusza Kosikowskich?

Esterę i Przemysława Kowalskich?

Agnieszkę i Łukasza Ściborskich?

Alinę i Zbigniewa Nowak?

Wiolettę i Adama Kul?

Barbarę i Milana Hvalec?

Annę Bobel i Erwina Szostakowskiego?

Monikę i Adama Wolińskich?

Tadeusza Zawodnik/ czy Zawodnika?

Tomasza Kisiel?

Agatę i Jarosława Jurga?

Zastanawiam się, dlaczego kilka spośród wymienionych nazwisk Pani odmieniła, a inne pozostawiła bez odmiany. Przecież polskie nazwiska męskie oraz użyte w liczbie mnogiej odmieniają się wszystkie. Z kolei wśród nazwisk kobiet odmieniają się te, które kończą się w mianowniku na samogłoskę -a. A zatem forma biernika, bo w takim przypadku nazwiska występują w formule zaproszenia brzmi: Zapraszam Sosińskich, Kosikowskich, Kowalskich, Ściborskich, Nowaków, Kulów, Hvalców, Bobel, Szostakowskiego, Wolińskich, Zawodnika, Kisiela, Jurgów.

Izabela Różycka

Witam. Chciałbym się dowiedzieć jak wygląda odmiana żeńskiego imienia obcego "Singa" w celowniku. Czy jest to "Singie", "Singnie" czy może jeszcze jakoś inaczej?

Nazwy osobowe odmieniają się jak wyrazy pospolite o takim samym zakończeniu. Wzorem odmiany dla imienia Singa mogą być w takim razie takie rzeczowniki jak klinga, sztanga czy ostroga. Można także wzorować się na odmianie podobnie zbudowanych, ale lepiej przyswojonych nazw osobowych, np. imienia Kinga. A zatem przyglądam się Sindze tak jak Kindze, sztandze czy ostrodze.

Izabela Różycka

Dzień dobry

Proszę o podanie prawidłowej odmiany nazwiska Marek Grochal

"Kondolencje składamy Markowi ...?"

Dziękujemy

Polskie nazwiska męskie kończące się na spółgłoski odmieniają się w liczbie pojedynczej tak, jak pospolite rzeczowniki męskoosobowe o podobnym jak nazwa własna zakończeniu. A zatem wzorem odmiany dla nazwiska Grochal mogą być takie wyrazy jak np. góral, kapral, drwal itp. Celownik tych wyrazów (komu?) brzmi: góralowi, kapralowi, drwalowi, czyli nazwisko przybierze w tym przypadku formę Grochalowi.

Izabela Różycka

Czy poprawna językowo jest nazwa "Centrum Rozwiązań Informatycznych" - oznaczająca jednostkę organizacyjną w szkole wyższej czyli centrum informatyczne?

Pod względem formalnym jest to nazwa poprawna. Wyraz centrum, funkcjonujący jako pierwszy człon jednostek organizacyjnych, otwiera miejsce dla przymiotnika (np. Centrum Statystyczne) lub grupy nominalnej składającej się z rzeczownika i przymiotnika w dopełniaczu (np. Centrum Badań Statystycznych), niekiedy samego rzeczownika (np. Centrum Nauki).

Jeśli głównym zadaniem takiej jednostki jest zapewnianie wsparcia pracownikom uczelni w obsłudze sprzętu elektronicznego, lepszą nazwą byłoby Centrum Informatyczne. Jeśli zaś jej działania związane są przede wszystkim z przygotowywaniem lub wdrażaniem innowacji technologicznych ułatwiających administrowanie szkołą bądź prowadzenie zajęć dydaktycznych, nazwa Centrum Rozwiązań Informatycznych byłaby w pełni uzasadniona. Rozwiązanie bowiem, to przede wszystkim 'projekt i/lub jego wykonanie'.

Bartłomiej Cieśla

Witam,

mam dylemat odnośnie nazwy firmy (nazwa to Medicover) i odmiany przez przypadki. Intuicyjnie wydaje mi się, że prawidłowo jest używać bez odmiany, czyli z Medicover, o Medicover, do Medicover. Czy jednak prawidłowym użyciem będzie z  Medicoveru, do Medicoveru, ale o .... ??

Bardzo proszę o odpowiedź i serdecznie pozdrawiam.  

Jeżeli chodzi o problemy z odmianą nazw własnych, nie ufałabym intuicji. Nazwy takie, zwłaszcza te rzadko przez nas używane, z oczywistych powodów wydają się nam dziwne, obce i trudne, wtedy chętnie rezygnujemy z ich odmiany. A przecież język polski jest językiem fleksyjnym, co oznacza, że różne wyrazy powinny przybierać różne formy gramatyczne właściwe danej części mowy. Nazwy własne to są rzeczowniki, czasami mają także strukturę przymiotników. Obie te części mowy zaliczamy do odmiennych, dlatego jeżeli tylko budowa nazw własnych na to pozwala, powinniśmy je odmieniać. Ta sama zasada odnosi się do nazw obcojęzycznych, zarówno imion, nazwisk, nazw geograficznych, jak i nazw firm. Obcą nazwę własną, która nadaje się do odmiany, można pozostawić nieodmienioną tylko wtedy, jeżeli w zdaniu użyjemy obok niej innego wyrazu identyfikującego ten sam obiekt, który to wyraz odmienimy. W omawianym przypadku będzie to przede wszystkim wyraz firma (ew. sklep, przedsiębiorstwo, itp.). Oczywiście, jeżeli w tekście wiele razy będziemy używać nazwy firmowej, wówczas taka metoda stanie się niewygodna. Pozostaje nam zatem używanie danej nazwy w różnych przypadkach gramatycznych właściwych polszczyźnie. W odmianie polskich wyrazów typowym zjawiskiem są tzw. oboczności, czyli wymiany głosek w różnych formach tego samego wyrazu, np. kot, ale kocie czy kocur, gwiazda ale gwieździe lub rozgwieżdżony, mur, ale murze, dół ale dole, ząb, wąż, ale węża. Takie samo zjawisko występuje w odmianie wyrazów obcych, w tym również nazw własnych. A zatem w przypadku nazwy Medicover będziemy mówić o Medicoverze.

Izabela Różycka

Czy koniecznie trzeba odmieniać obce imiona męskie, np. Santiago, Hugh?

Język polski jest językiem fleksyjnym. Oznacza to, że wszystkie wyrazy, których budowa na to pozwala, powinny się odmieniać. Nazwy własne, w tym także imiona, nie są pod tym względem żadnym wyjątkiem - wszystkie polskiego pochodzenia są odmienne. Również nazwy obcego pochodzenia traktujemy tak samo. W ich przypadku jest tylko więcej takich, dla których nie znajdziemy polskiego wzoru odmiany czyli polskiego rzeczownika męskoosobowego o podobnym zakończeniu jak nazwa własna.

Spośród wymienionych w pytaniu imię Hugh (wymawiane Hju) jest nieodmienne, podobnie jak wszystkie imiona i nazwiska, które w wymowie kończą się w mianowniku liczby pojedynczej na samogłoskę u, ponieważ nie ma polskich rzeczowników rodzaju męskoosobowego o takim zakończeniu. Natomiast imię Santiago odmienia się jak polskie imię Zbyszko.

Izabela Różycka

czy nazwa ulicy- ul.ks. Staniaszko jest poprawna, czy powinno być ul.ks.Staniaszki?

Dziękuję za odpowiedź

Nazwiska słowiańskie zakończone w mianowniku na samogłoskę -o są odmienne, a odmieniają się wdług deklinacji żeńskiej (jeżeli ostatnia spółgłoska przed końcowym -o jest twarda) lub według deklinacji męskiej (jeżeli ostatnia spółgłoska przed końcowym -o jest miękka). Do pierwszej grupy należą np. nazwiska typu Fredro, Matejko, Kościuszko, Żwirko, Lato, Ziobro czy Staniaszko, do drugiej natomiast Puzio, Janio,Sęcio itp.

We współczesnej polszczyźnie obserwujemy jednak wyraźną tendencję do nieodmienności pewnych typów nazwisk, w tym także słowiańskich nazwisk zakończonych na -o. Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny, dotyczy to zwłaszcza nazwisk o mniejszym zakresie użycia. W tym samym źródle czytamy: "Zwyczaj ten można tolerować. Konieczne jest jednak zastrzeżenie, że nieodmienność nazwiska wymaga używania wraz z nim odmienionego imienia, tytułu lub innego określenia" (WSPP, red. A. Markowski, Warszawa 2014, Hasła problemowe).

Sformułowanie "zwyczaj można tolerować" sugeruje jednoznacznie, że forma taka (nieodmieniona) jest traktowana jako mniej staranna. Nazwy obiektów miejskich jako formy oficjalne powinny stosować się do normy wzorcowej. Zgodnie z jej wymogami nazwa ulicy powinna brzmieć: ks. Staniaszki. Wypadałoby też umieścić przed nazwiskiem inicjał imienia.

Izabela Różycka

Witam,

w związku ze zbliżającą się studniówką poproszono mnie o przygotowanie przemówienia. W momencie wręczania kwiatów wychowawcom będą wyczytywane dwa nazwiska: Sip oraz Kruszka. Pouczono mnie że są to nazwiska nieodmienne jednakże wszystkie ogólnie przyjęte zasady odmiany wskazują że powinno się je odmieniać.

Która wersja jest poprawna

dla pani xxx Kruszka

dla pani xxx Kruszki?

dla pana xxx Sip

dla pana xxx Sipa?

Pozdrawiam

Zasada dotycząca odmiany nazwisk jest prosta - odmieniać trzeba wszystkie te formy, których budowa na to pozwala, a takich jest zdecydowana większość. Także te dwa, które Pan wymienił, są odmienne. Pierwsze z nich odmienia się jak rzeczownik rodzaju męskiego, np. biskup, natomiast drugie jak rzeczownik rodzaju żeńskiego, np. gruszka. A zatem poprawne są formy: dla Pana Sipa oraz dla Pana Kruszki.

Izabela Różycka

Chciałam spytać o odmianę mojego nazwiska. Mój syn ma na imię Jakub i bardzo często zostaje odmieniane to jako:"dla Jakuba Smieciucha lub Jakubowi Śmieciuchowi". Uważam,że odmiana naszego nazwiska jest błędem i powinno być np dla Jakuba Śmieciuch lub Jakubowi Śmieciuch. Jednak nie mogę zwrócić uwagi, ponieważ nie jestem pewna w 100 procentach. Bardzo proszę o pomoc.

Z góry bardzo dziękuję za cenne wskazówki.

Pozdrawiam. 

Wszystkie polskie nazwiska w formie męskiej są odmienne i powinny być odmieniane. A zatem formy "dla Jakuba Śmieciucha" lub "Jakubowi Śmieciuchowi" są jak najbardziej poprawne i tak właśnie powinny brzmieć. Nie odmieniamy natomiast nazwisk żeńskich zakończonych na inną głoskę niż a (czyli np. powiemy "dla Zofii Śmieciuch" lub "z Zofią Śmieciuch") oraz takich nazwisk obcego pochodzenia, których budowa na to nie pozwala.

Izabela Różycka

Dzień dobry, moje pytanie dotyczy formy dopełniacza l. poj. od nazwiska Szmygel: kogo? Szmygla czy Szmygela? 

O tym zagadnieniu pisaliśmy już w poradni kilkakrotnie. Proszę o zapoznanie się z odpowiedziami z działu Nazwy własne, zatytułowanymi: "Zapraszam Piotra Herchla czy Herchela" oraz "Wedel, Mentel, Retel".

Izabela Różycka

Dzień dobry

Uprzejmie proszę o pomoc w odmianie poniższych nazwisk przez przypadek - dopełniacz.

-Cupał

-Warchoł

Pozdrawiam

Przede wszystkim nie można odmienić wyrazu przez jeden przypadek. Sformułowanie "rzeczowniki odmieniają się przez przypadki" znaczy tyle, że każdy rzeczownik może być użyty w 7 formach gramatycznych (mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, itd.). Możemy zatem jedynie się zastanowić, jak wyglądać będzie forma dopełniacza tych dwóch nazwisk. Jedno z nich jest równe wyrazowi pospolitemu warchoł i to właśnie ten wyraz stanowić może wzór odmiany dla nazwy osobowej. A zatem, skoro D. l. poj. wyrazu pospolitego brzmi warchoła, to i nazwisko też będzie w tym przypadku brzmieć tak samo, czyli Warchoła. Drugie nazwisko także kończy się na spółgłoskę ł, więc jego dopełniacz będzie wyglądał analogiczne, czyli Cupała.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo, moje pytanie dotyczy nazwy własnej "Nauki o bezpieczeństwie" określonej w dokumencie normatywnym - rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Z powyższego wynika, że jest to liczba mnoga. Natomiast w użyciu pojawia się często pojęcie "Rada Dyscypliny Nauki o Bezpieczeństwie" co raczej wskazuje na liczbę pojedynczą nazwy tej dyscypliny. Moim skromnym zdaniem nazwa tej rady powinna brzmieć: "Rada Dyscypliny Nauk o Bezpieczeństwie" z zachowaniem liczby mnogiej. Proszę o wyjaśnienie jak powinno być poprawnie?

Z uszanowaniem

Czesław Jarecki

Zbadajmy inny analogiczny przykład, ale spróbujmy go skrócić: M. dyscyplina nauki humanistyczne, D. dyscypliny nauki humanistyczne, C. dyscyplinie nauki humanistyczne (nie: naukom humanistycznym), B. dyscyplinę nauki humanistyczne, N. dyscypliną nauki humanistyczne (nie: naukami humanistycznymi). Jeśli przyjrzeć się funkcjonowaniu przywołanego przeze mnie połączenia, można zauważyć, że inicjalny rzeczownik, niezależnie od tego, w jakiej formie gramatycznej jest postawiony, łączy się z tą samą formą frazemu nauki humanistyczne. Łączliwość tę lepiej uwydatni zdanie: Z dyscypliną nauki humanistyczne (nie: z dyscypliną naukami humanistycznymi) mamy problem. Operując pojęciem językoznawczym, moglibyśmy wskazać, że utworzone przeze mnie połączenie oparte jest na zasadzie tzw. składni rządu. Ten sam rodzaj związku składniowego należałoby teraz przenieść od przywołanej przez Pana nazwy. Co prawda jest ona wzbogacona o jeden rzeczownik (Rada), ale zasada jej użycia będzie analogiczna. Słowem - poprawna postać to Rada Dyscypliny Nauki o Bezpieczeństwie.

Łączę pozdrowienia

Bartłomiej Cieśla

Witam,

mój narzeczony twierdzi, że jego nazwisko pochodzenia niemieckiego Neumann jest nieodmienne, ponieważ na dyplomach zawsze było nieodmienione. Zaczęliśmy zastanawiać się, czy zapraszając jego rodziców, na zaproszeniu napiszemy Adama i Ewę Neumann czy Adama i Ewę Neumannów? Mamy też dylemat odnośnie Staszkun - Staszkunów i Kałmuk - Kałmuków?

Pozdrawiam, Karolina

O odmianie nazwisk pisaliśmy już w poradni wielokrotnie. I wielokrotnie podawaliśmy zasadę, która mówi, że wszystkie nazwiska, których budowa na to pozwala (czyli zdecydowanej większości), powinny być odmieniane. Nazwisko Neumann jest odmienne tak jak np. imię Stefan. Jeżeli zaś chodzi o formy oznaczające małżeństwa, poprawnymi formami są: zapraszamy Adama i Ewę Neumannów (Staszkunów, Kałmuków).

Izabela Różycka

Witam.

Jak odmienić nazwisko Milczewska w liczbie mnogej? Muszę wypisać zaproszenia i nie chcę zrobić błędu. Czy poprawna wersja brzmi tak: Nikola i Aleksadra Milczewskie zapraszają na ... ? Z góry dziękuję.

W rodzaju niemęskoosobowym (tzn. kiedy mowa jest o osobach płci żeńskiej) forma tego nazwiska wygląda tak, jak Pani podała, tj. Milczewskie, w rodzaju męskoosobowym (tj. w odniesieniu do mężczyzn lub grup składających się z kobiet i mężczyzn) brzmiałaby ona Milczewscy. A zatem Nikola i Aleksandra Milczewskie ale Jan i Paweł Milczewscy, Katarzyna i Jan Milczewscy.

Izabela Różycka

Witam, zwracam się z pytaniem odnośnie odmiany nazwisk w zaproszeniach ślubnych. Nie jestem pewna niektórych odmian, dlatego zwracam się do Państwa o pomoc. Problematycznymi nazwiskami dla mnie są: Katprzyk, Masłocha, Klimczyk, Musiał, Szmechtyk Krawczyk, Mikina, Przybysz, Duda, Solarek, Urbanek, Zgieb, Węgier, Kotus, Stępniak, Zduńczyk, Plentara, Świeca,Dziuba, Góra,Marczyk,Marat, Wójcik, Marciniak, Kulis, Długosz, Michalak.

Byłabym bardzo wdzięczna za pomoc, ponieważ nie chciałabym popełnić żadnego błędu. 

Nie napisała Pani niestety, o jakie formy tych nazwisk chodzi. Ponieważ trudno byłoby w poradni zamieścić pełne wzory odmiany tylu wyrazów, zakładam, że formą kłopotliwą jest dla Pani biernik liczby mnogiej stosowany w formule: Zapraszamy Państwa ...... A zatem ta właśnie forma to: Kasprzyków, Masłochów, Klimczyków, Musiałów, Szmechtyków, Krawczyków, Mikinów, Przybyszów, Dudów, Solarków, Urbanków, Zgiebów, Kotusów, Stępniaków, Zduńczyków, Plentarów, Świeców, Dziubów, Górów, Marczyków, Maratów, Wójcików, Marciniaków, Kulisów, Długoszów, Michalaków. Co do nazwiska Węgier, możliwa jest forma Państwa Węgrów lub Węgierów. Decydujący jest tutaj zwyczaj językowy.

Izabela Różycka

Dobry wieczór, chciałam się zwrócić z dylematem natury fleksyjnej.

Zagraniczne imiona żeńskie kończące się na "a" odmieniamy tak samo jak polskie imiona żeńskie (np. Emma, Emmy, Emmie, Emmę)

Co następuje w takim razie w przypadku imion kończących się w wymowie na "a", a w piśmie na nieme "h" (Sarah, Oprah, Hannah)?

Intuicyjnie powiedziałabym np "Program Opry Winfrey" (analogicznie do odmiany Emmy), ale napisałabym prędzej: "Program Oprah Winfrey", możliwe jest, żeby forma była inna w zapisie niż w mowie, czy może należy to rozwiązać inaczej ?

Wielki słownik ortograficzny (2016) rozstrzyga tę kwestię z pozoru jednoznacznie, stwierdzając, że odmieniają się jedynie imiona żeńskie zakończone na samogłoskę -a, natomiast wszystkie inne są nieodmienne i w tej ostatniej grupie wśród przykładów podaje imiona Deborah, Hannah Sarah. Jednak pojawia się tutaj pewien istotny problem - o odmienności lub nieodmienności obcych nazw własnych decyduje nie ich pisownia, ale przede wszystkim wymowa. Tymczasem te imiona wymawiamy bez spółgłoski h na końcu. Ponadto konieczna jest także ocena stopnia przyswojenia danego imienia, ponieważ obok form zakończonych w pisowni literą h są także w polszczyźnie używane imiona o postaci Sara, Debora i Hanna. Z zestawienia wymienionych czynników wynika, że powinno się imiona tego typu traktować dwojako. Część z nich uznać należy za nieprzyswojone (tu chyba imiona obecnie żyjących osób z innych krajów, np. Oprah), w związku z czym ich nie odmieniać, drugą część natomiast potraktować jako całkowicie spolszczoną (tu zaliczymy wszystkie polskie Hanny oraz np. imiona bohaterek opowieści biblijnych) i te odmieniać w taki sposób, jak Pani podała w pytaniu. Oczywiście tego typu rozstrzygnięcie jest w praktyce niezwykle niedogodne, często będą się pojawiały wątpliwości co do kwalifikacji poszczególnych imion, a zatem jest to problem wymagający nowego rozstrzygnięcia normatywnego.

Izabela Różycka

Dzien dobry,

Chciałbym się dowiedzieć, jak brzmi obecnie poprawna nazwa i jej odmiana dawnego miasta Stanisławów, które było siedzibą województwa stanisławowskiego w dobie II Rzeczypospolitej: czy z języka ukranskiego Iwano-Frankiwsk, czy może z rosyjskiego Iwano-Frankowsk.

Z poważaniem,

Stefan Łaszyn, USA

Ustalaniem obowiązującej formy nazw tego typu zajmuje się w Polsce Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Ta właśnie instytucja w 2010 roku zmieniła wywodzącą się z języka rosyjskiego nazwę miejscową Iwano-Frankowsk na ukraińską Iwano-Frankiwsk. Zmiana ta dotyczy także nazwy obwodu, którego stolicą jest wspomniane miasto. Dopuszczona do użycia jest także historyczna nazwa miejscowa Stanisławów. Podczas odmiany nazwy Iwano-Frankiwsk pierwszy człon pozostaje niezmienny, a odmieniamy tylko drugi, np. do Iwano-Frankiwska, za Iwano-Frankiwskiem, o Iwano-Frankiwsku, itp.

Izabela Różycka

Jak brzmi nazwa mieszkańca Burkina Faso? Słyszałem w mediach nazwę Burkińczyk, ale kiedyś w audycji radiowej pan stwierdził, że nie można stworzyć takiej nazwy.

Rzeczywiście, starsze wydawnictwa poprawnościowe nie podawały nazwy mieszkańca państwa o tej nazwie. Przyczyną tego mógł być fakt, że nazwa Burkina Faso miała niedługą tradycję (wcześniej państwo nazywało się Górna Wolta) oraz brak potrzeby tworzenia takich form. W nowszych opracowaniach już określenia mieszkańców tego kraju się pojawiły. Zarówno Wielki słownik poprawnej polszczyzny (2004), jak i Słownik nazw geograficznych, J. Grzeni (2008) podają formy: Burkińczyk, Burkinka, Burkińczycy.

Izabela Różycka

Mieszkancy Krosna to ? /krosnianie?/

Tak, mieszkańcy Krosna, czyli krośnianka i krośnianin, to razem krośnianie.

Izabela Różycka

Drodzy redaktorzy, jak odmienić francuskie nazwisko Roy? Czyta się je chyba rua albo rła.

To, czy nazwisko obce się odmienia oraz to, w jaki sposób należy tworzyć jego formy, zależy przede wszystkim od jego wymowy. Ta ostatnia z kolei zależy od języka, z którego nazwisko pochodzi. Norma współczesnego języka polskiego określa sposób wymawiania obcych nazwisk jako zbliżony do oryginalnego, ale naturalny dla Polaka, co oznacza, że nie musimy wymawiać takich głosek, których w języku polskim nie ma. Kiedy wiemy, jak nazwisko powinno być wymówione, trzeba poszukać odpowiedniego wzoru dla jego odmiany, czyli polskiego rzeczownika albo przymiotnika o takim samym zakończeniu. Jeżeli nie ma rodzimych rzeczowników o odpowiedniej budowie, nazwisko jest nieodmienne. Tak właśnie jest z nazwiskiem, o które Pani pyta. W języku francuskim rzeczywiście brzmi ono jako <rua>. Ponieważ nie ma polskich rzeczowników, które kończą się na grupę samogłosek -ua, nazwiska tego nie odmieniamy. Podobnie będzie w przypadku nazwisk typu Benoit wym. <benua>, Dubois wym. <dibua>. Dodajmy, że nazwisko o takim zapisie może pochodzić także z innego języka, np. holenderskiego. Wówczas będzie ono wymawiane <roj> i odmieniane jak polski rzeczownik męskoosobowy miękkotematowy, np. wuj.

Izabela Różycka

Witam pisze do was ponieważ chcialbym sie dowiedzieć od Państwa jak sie odmienia nazwisko Pytko. a chodzi mi np o przypadek gdy ktos umarł i ksiądz ogłaszając msze święte wypowiada np: śp Miachała Pytki. Czy to jest poprawna odmiana nazwiska ????? Serdecznie dziekuję oraz pozdrawiam

Msza odbywa się w intencji śp. Michała Pytki. Tak właśnie brzmi poprawna forma dopełniacza nazwiska męskiego kończącego się na -o. Pisaliśmy kilkakrotnie w poradni na ten temat, proszę zobaczyć np. odpowiedź dotyczącą nazwiska Staniaszko lub w rubryce WARTO WIEDZIEĆ zajrzeć do działu ODMIANA.

Izabela Różycka

Jaki rodzaj gramatyczny powinien przyjąć w naszym języku rzeczownik D-Day? Czy może to być – analogicznie do polskiego rzeczownika „dzień” – rodzaj męski, jeśli zdecydujemy się nie odmieniać tego wyrazu? Nie jest tak, że nieodmienność nazw własnych niebędących nazwiskami zawsze idzie w parze z rodzajem nijakim?

Słownik zapożyczeń angielskich w polszczyźnie z 2010 roku odnotowuje dwa znaczenia tego leksemu: 1- dzień lądowania aliantów w Normandii, 2- przen. dzień, w którym ma się wydarzyć coś ważnego. D-day (taką pisownię znajdziemy w słowniku) to nieodmienny rzeczownik męskorzeczowy o nietypowej dla języka polskiego strukturze słowotwórczej.

Katarzyna Jachimowska

Dzień dobry,

bardzo proszę Państwa o wyjaśnienie nurtujących mnie problemów językowych.

1. Czy nazwiska typu: Cichy, Długi, Konieczny, Kowalski są rzeczownikami czy przymiotnikami?

Wydaje mi się, że wszystkie polskie nazwiska są rzeczownikami, ale czy mam rację?

2. Wszystkie pięć kuponów zostały znalezione czy Wszystkie pięć kuponów zostało znalezionych?

Prosiłabym o podanie reguły, która mówi o konstrukcji tego typu zdań.

3. Co jest w powyższym zdaniu podmiotem: pięć kuponów, samo słowo "pięć" ? Jaką częścią zdania jest w takim razie słowo "wszystkie"? Przydawką?

Jak o nie zapytać? Jak zaznaczyć na wykresie?

3. Czy jeśli podaję dwa warianty zdań (jak w pytaniu nr 2), drugie zdanie powinnam zapisać dużą (tak jak zapisałam) czy małą literą?

4. Czy w zdaniu: Tysiące mieszkańców marzną, nie ma błędu językowego? Nie powinno być: Tysiące mieszkańców marzną?

Bardzo dziękuję

Agnieszka Krupa

Jak wiele razy pisaliśmy, w poradni możemy jednorazowo odpowiadać tylko na jedno pytanie. Jeżeli jest więcej problemów do rozstrzygnięcia, prosimy o formułowanie kilku osobnych pytań. A zatem odpowiadam na pierwsze z wymienionych.

Wszystkie nazwy własne są rzeczownikami (ich desygnatami są osoby, zwierzęta, rośliny, obiekty geograficzne, przedmioty itp. a nie cechy), ale część z nich pochodzi od przymiotników i na skutek tego zachowują odmianę przymiotnikową. Tak właśnie jest w przypadku przytoczonych nazwisk Cichy, Długi, Konieczny, Kowalski.

Izabela Różycka

Dzień dobry, pracuję w miejscowości, która ma dwuczłonową nazwę Jelcz-Laskowice. Chciałbym wyjaśnić kontrowersję, jaka liczbę gramatyczna ma nazwa naszego miasta - ten Jelcz-Laskowice czy te Jelcz-Laskowice? Czy Jelcz-Laskowice jest młodym ośrodkiem miejskim, czy może Jelcz-Laskowice są młodym ośrodkiem miejskim?

Drugie moje pytanie dotyczy przymiotników tworzonych od dwuczłonowych nazw miejscowości. Czy zgodzilibyście się Państwo z twierdzeniem, że prawidłowo powinno się wykorzystywać tylko jeden człon i mówić jelczańska młodzież, jelczańska ziemia itd.? Czy użycie przymiotnika jelczańsko-laskowicka młodzież jest niepoprawne? Sądzę, że nie... Ale jeśli go używam i zaczynam zdanie, to czy powinienem użyć wielkiej litery tylko do pierwszego członu przymiotnika: Jelczańsko-laskowicka młodzież... czy może do obu składowych: Jelczańsko-Laskowicka Karta Dużej Rodziny.

Proszę o wyjaśnienia i pozdrawiam,

Ksawery Piśniak

Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi podaje przy nazwie Jelcz-Laskowice przymiotnik jelczański (a więc utworzony od jedego członu) oraz nazwę mieszkańców: jelczanin, jelczanka (pisownia małą literą). Przymiotnik jelczańsko-laskowicka (małymi literami oba człony, czyba że jest to początek zdania - wtedy: Jelczańsko-laskowicka, drugi człon małą literą)) jest utworzony poprawnie, zgodnie z zasadą tworzenia przymiotników od zastawień dwurzeczownikowych. W praktyce jednak mówimy i piszemy jelczański (tak jak bielski, a nie bielsko-bialski). Ponieważ nazwa miejscowości jest zestawieniem współrzędnym, więc odmianie podlegają oba człony (ten Jelcz jak rzeczownik r.m. w lp. oraz te Laskowice jak rzeczownik w l.mn), a więc: D. Jelcza-Laskowic, Mc. o Jelczu-Laskowicach. Jeżeli chodzi o składnię, to sprawa jest skomplikowana ze względu na współrzędność członów. Najlepiej byłoby przekształcić zdanie na: Miejscowość Jelcz-Laskowice jest młodym ośrodkiem miejskim.

Katarzyna Jachimowska

Szanowni Państwo,

moje pytanie dotyczy sposobu odmiany nazwiska żeńskiego "Zawieska" - czy nie ma pani "Zawieski", czy "Zawieskiej".  Moim zdaniem powinna tu być odmiana rzeczownikowa (typ Rokita), ale zostałam przegłosowana. Na stronie internetowej instytutu informujemy m.in. o osiągnięciach pracowników Nie chciałabym publikować błędnej odmiany.

Z góry dziękuję za odpowiedź. 

Sposób odmiany tego nazwiska zależy od tego, jak brzmi jego forma męska. Jeżeli nazwisko to w rodzaju męskim ma postać (Jan) Zawieski, wówczas jego odpowiednik żeński odmienia się jak przymiotnik (Anna) Zawieska, Zawieskiej, Zawieską itp. Jeżeli natomiast forma męska to (Jan) Zawieska, nazwa żeńska odmienia się jak rzeczownik (Anna) Zawieska, Zawieski, Zawiesce itp. Trzeba zatem sprawdzić, jak brzmi nazwisko męża/ojca Pani, o której mowa.

Izabela Różycka

Szanowni Państwo,

zwracam się z uprzejmą prośbą o pomoc przy prawidłowej odmianie nazwisk na zaproszeniach.

Nie sądziłam, że jest to temat tak drażliwy dla naszych rodaków, momentami wręcz bulwersujący. Wydaje mi się, że przebrnęłam przez zdecydowaną większość kłopotliwych przykładów, ale już odmiana imion i nazwisk zagranicznych nieco mnie przerosła.

Rzecz w tym, że wymienieni poniżej obcokrajowcy to niemówiące po polsku osoby towarzyszące naszych gości i mogą być bardzo zdziwieni, widząc swoje dane odmienione przez przypadki (prawdopodobnie pierwszy raz w życiu). Z drugiej strony zaproszenia mieć będziemy po polsku i nie wyobrażam sobie zostawić panów w mianowniku… Nie udało mi się też tak skonstruować tekstu zaproszenia, by nie wymagał on tej jakże kłopotliwej odmiany. W Państwa Poradni moja nadzieja! :)

Dwa pierwsze przypadki wydają mi się proste i poprawne:

- Robert Rill- zapraszamy Roberta Rilla

- Richard Hall- zapraszamy Richard Halla

Poniżej mam już poważne wątpliwości:

- Bernardo Santini- zapraszamy Bernarda / Bernado’a Santiniego?

- Enrico Lozza- zapraszamy Enrico / Enrico’a / Enrica Lozzę?

- Jorge Núñez González- zapraszamy Jorge / Jorge’a Núñeza Gonzáleza ?

Nie jestem też pewna odmiany dwóch polskich nazwisk. Wydaje mi się, że powinno być:

- Maciej Pypno – zapraszamy Macieja Pypnę

- Państwo Jakowenko- zapraszamy Państwa Jakowenków, a na kopercie „Państwo Jakowenkowie”

Od niektórych słyszę jednak, że to przecież „niemożliwe” i „udziwnione” i „na siłę”…

Będę bardzo zobowiązana za Państwa pomoc i z góry pięknie dziękuję za odpowiedź.

Z poważaniem,

Marta Kasprzycka

Bardzo dobrze poradziła sobie Pani  z odmianą większości podanych imion i nazwisk. Co do pisowni, to należy pamiętać, że apostrof stosujemy tylko wtedy, kiedy na końcu wyrazu występuje różnica między zapisem a wymową. Jeżeli wyraz (również nazwę własną) wymawiamy tak samo, jak piszemy, wtedy apostrof nie jest potrzebny, a zatem zaprasza Pani Roberta Rilla, Richarda Halla, Bernarda Santiniego, Enrica Lozzę, Jorgego Núñeza Gonzáleza, Macieja Pypnę oraz Państwa Jakowenków. Zdziwieniem cudzoziemców nie przejmowałabym się, ponieważ Polacy również są zdziwieni, słysząc własne nazwiska wymawiane przez Anglików, Niemców czy Hiszpanów.

Izabela Różycka

Witam, zadaję pytanie, na które odpowiedź wydaje się oczywista, jednak bardziej interesuje mnie wytłumaczenie. Jaka norma językowa reguluje kolejność wyrazów w pełnej nazwie szkoły, np. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Kochanowskiego w Zabrzu. Chodzi o to, że ktoś niekompetentny zarzucił, iż kolejność w nazwie szkoły powinna brzmieć "Publiczna Szkoła Podstawowa w Zabrzu im. Jana Kochanowskiego", co z kolei powoduje, że dyrektor szkoły ma poniekąd związane ręce, ponieważ uchwała rady miasta została zapisana wedle zapisu "...w Zabrzu im.", a zatem władze miasta twierdzą, że sztandar szkoły powinien zawierać właśnie taki zapis. Czy zapis "PSP im. J.K. w Zabrzu", który naszym zdaniem jest jedyny poprawny, reguluje jakaś norma ortograficzna, językowa?

Bardzo proszę o udzielenie odpowiedzi, z góry pozdrawiam, Monika

Wskazany przez Panią zapis: Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Kochanowskiego w Zabrzu jest poprawny. O umiejscowieniu patrona w nazwie szkoły decydują wymogi nazewnicze. Indywidualne określenia nadawane placówkom oświatowym różnego szczebla łączą się z nimi w sposób bezpośredni i na stałe wyróżniają dany obiekt spośród podobnych, które działają w danej miejscowości, np.: Szkoła Podstawowa nr 3 im. T. Kościuszki w Głownie; Gimnazjum nr 5 im. Władysława Jagiełły w Łodzi; Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa im. F. Parnella w Łodzi; Liceum Ogólnokształcące nr 1 im. M. Kopernika w Łodzi; Zespół Szkół nr 1 im. J. Kilińskiego w Pabianicach.

Zmiana szyku: Publiczna Szkoła Podstawowa w Zabrzu im. Jana Kochanowskiego powoduje rozpad nazwy własnej i zmienia sens informacji, sygnalizując patronat nad miastem, a nie nad szkołą. W ten sposób zaciera się jednoznaczność i przejrzystość przekazu.

Beata Burska-Ratajczyk

Ostatnio w mediach często pojawia się Janusz Korwin-Mikke. Jak prawidłowo odmieniać jego nazwisko? Słyszę zarówno Korwina-Mikke, jak i Korwin-Mikkego. A może Korwina-Mikkego?

Pierwszy człon nazwiska, tj. Korwin, to nazwa herbu i zgodnie z regułami panującymi w polszczyźnie nie jest on odmienny, drugi zaś człon odmieniamy jak przymiotnik. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na inny aspekt odmiany nazwisk: zwyczajowo i zgodnie z normą odmieniamy oba człony męskich nazwisk złożonych (na tę możliwość wskazuje w Poradni PWN Jan Grzenia). Tym samym dopuszczamy dwa warianty (notowane m.in. w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN):

D. Korwin-Mikkego lub Korwina-Mikkego

C. Korwin-Mikkemu lub Korwinowi-Mikkemu

B. Korwin-Mikkego lub Korwina-Mikkego

N. Korwin-Mikkem lub Korwinem-Mikkem

Ms. Korwin-Mikkem lub Korwinie-Mikkem

Agnieszka Wierzbicka

Witam, mam problem przy odmianie nazwiska Kawka i Gadalski.

Przy pisaniu podziękowań np. Pragnę złożyć podziękowanie Pani Leokadii i Kazimierzowi Kawce czy Kawkom czy może Kawka.

I pragnę złożyć podziękowanie Agnieszce i Zbigniewowi Gadalskim?

Proszę o pomoc.

dziękuję

M.J

Dzień dobry,

odnosząc się do par, powinniśmy użyć formy liczby mnogiej - czyli składamy podziękowania PaństwuKawkom i Państwu Gadalskim.

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

Jak sie odmienia nazwisko w liczbie mnogiej Tułodziecka Tulodziecki

Odmiana tego nazwiska w liczbie mnogiej, czyli oznaczającego małżeństwo, rodzeństwo itp., wygląda następująco:

M. kto? Tułodzieccy

D. kogo? Tułodzieckich

C. komu? Tułodzieckim

B. kogo? Tułodzieckich

N. kim? Tułodzieckimi

Msc. o kim? o Tułodzieckich

W. Tułodzieccy!

Izabela Różycka

Proszę o pomoc w odmianie Słowackich nazwisk w Narzędniku.

"Napisała pracę z... (J. Lokša, J. Dobal, P. Koubská)", najwięcej wątpliwości mam z ostatnim nazwiskiem.

Będę wdzięczna za pomoc, pozdrawiam.

Odmianę wymienionych przez Panią słowackich nazwisk męskich należałoby porównać z fleksją nazwisk zadomowionych już w polszczyźnie, które mają podobne zakończenie. Lokša (Loksza) odmienia się jak Dymsza, Dobal - jak Wojtal, Koubská (Koubska) - jak Płuska. Odpowiednio napiszemy zatem z Lokšą (Lokszą), Dobalem, Koubską. Litery typowe dla alfabetu słowackiego można transkrybować jako sz oraz a.

Podpowiem jeszcze, że wyrazy słowacki i narzędnik (w odróżnieniu od skrótu N.) zapisujemy w polszczyźnie od małej litery.

Bartłomiej Cieśla

Szanowni Państwo,

interesuje mnie sprawa odmiany wyrazu obcego "Wolverine" w miejscowniku. Czy będzie to "Wolverine'ie" czy (analogicznie do "Brusie") Wolverinie"?

Pozdrawiam!

W obcych nazwach osobowych, w których na końcu wyrazu występuje ilościowa różnica między wymową a pismem (piszemy więcej liter niż wymawiamy głosek), końcówki dopełniacza, celownika, biernika i narzędnika dodajemy po apostrofie, czyli Wolverine'a, Wolverine'owi, Wolverine'a, Wolverine'em. W miejscowniku następuje natomiast całkowite spolszczenie formy takiej nazwy własnej, z pominięciem niewymawianych liter, czyli opowiadam o Wolverinie.

Izabela Różycka

Dzień dobry, teraz wiele słyszymy o magazynach szczepionek w Wąwale, jak odmieniać przez przypadki mieszkańca WĄWAŁU?

Aby odmienić przez przypadki nazwę mieszkańca, najpierw trzeba ustalić, jaką przyjmie formę. Nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi tworzymy w języku polskim poprzez dodanie do podstawy słowotwórczej formantów -anin (łodzianin), -ak (olsztyniak), -czyk (brukselczyk). Ostatni formant wykorzystywany jest zwłaszcza przy tworzeniu nazw mieszkańców miast niepolskich. Formanty -anin i -ak, używane do tworzenia derywatów od rodzimych nazw miejscowych, wprowadzają zróżnicowanie stylistyczne: pierwszy służy do konstruowania nazw neutralnych, drugi wprowadza nacechowanie potoczne (por. warszawianin i warszawiak, poznanianin i poznaniak). Niejednokrotnie obie te formy funkcjonują równolegle w przestrzeni publicznej (np. krakowianin i krakowiak, olsztynianin i olsztyniak), co potwierdzają sami mieszkańcy tych miast. Warto jeszcze zaznaczyć, że od niektórych nazw nie tworzy się nazw mieszkańców, funkcjonują one w postaci analitycznej, np. mieszkaniec Oslo. Oczywiście formą opisową można posłużyć się do nazwania mieszkańca każdej miejscowości, nawet jeśli istnieje jej syntetyczny odpowiednik.

Potencjalna forma nazywająca mieszkańca wsi Wąwał to zatem wąwalanin, nie jest ona jednak poświadczono słownikowo, w korpusach języka polskiego można spotkać jedynie opisowe mieszkaniec Wąwału. Odmiana wyrazu wąwalanin w liczbie pojedynczej byłaby następująca: D. wąwalanina, C. wąwalaninowi, B. wąwalanina, N. wąwalaninem, Ms. wąwalaninie, W. wąwalaninie!, w liczbie mnogiej zaś: M. wąwalanie, D. wąwalan, C. wąwalanom, B. wąwalan, N. wąwalanami, Ms. wąwalanach, W. wąwalanie!

Katarzyna Burska

Witam.

Zwracam się do państwa z następującym pytaniem: za tydzień rodzi mi się syn, wraz z mężem wybraliśmy dla niego imię take jak ma mąż Wojciech i chcemy wiedzieć, bo bardzo by nam na tym zależało czy jest możliwość zarejestrowania naszemu synowi drugiego imienia JUNIOR???,,,lub czy zwrot ten można dopisywać po pierwszym imieniu,bądź po nazwisku.

Z góry dziękuję i proszę o szybką odpowiedź.

Szanowna Pani,

zasady nadawania imion reguluje ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego (DzU 1986 nr 36 poz. 180), art. 50:

"1. Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczenia o wyborze dla dziecka więcej niż dwóch imion, imienia ośmieszającego, nieprzyzwoitego, w formie zdrobniałej oraz imienia niepozwalającego odróżnić płci dziecka.

2. Jeżeli przy sporządzaniu aktu urodzenia rodzice nie dokonali wyboru imienia (imion) dziecka, kierownik urzędu stanu cywilnego wpisuje do aktu urodzenia jedno z imion zwykle w kraju używanych, czyniąc o tym stosowną wzmiankę dodatkową."

Dodatkowe zalecenia dla urzędów stanu cywilnego, uzupełniające te zapisy, stworzyła Rada Języka Polskiego. Nie ma w nich wzmianki o dodawaniu po imieniu określenia junior, które wskazywałoby na młodszego wiekiem członka rodziny. Odnosząc się do zaleceń RJP warto jednak zauważyć, że słowo to jest wyrazem pospolitym, co dyskwalifikuje je jako drugie, oficjalne imię dziecka (pkt 2a).

Pozdrawiam

Agnieszka Wierzbicka

W mojej rodzinie część rodzeństwa nosi nazwisko grzebała a reszta grzebuła jak brzmi poprawnie to nazwisko

Nazwisko, o którym Pani pisze, może wystepować w wielu postaciach - żadna forma nie jest ani lepsza ani gorsza. Pochodzi od czasownika grzebać. Do podstawy słowotwórczej dołączano różne przyrostki, np. -ała, -uła. Już od XV wieku wykorzystywany jest rdzeń grzeb- do tworzenia nazw osobowych. Słownik historyczno-etymologiczny S. Rymuta pt. Nazwiska Polaków notuje np. : Grzebała, Grzebuła, Grzebula, Grzebyła, Grzebalski, Grzebulski i inne. O formie nazwiska decyduje zapis metrykalny. W dokumentach urzędowych trzeba szukać śladów modyfikacji (celowej lub niezamierzonej) nazwiska. Niektórzy ludzie w czasie II wojny światowej celowo zmieniali nazwisko i potem funkcjonowało ono w rodzinie w kilku postaciach. Być może Pani nazwisko podlegało takim zabiegom.

Katarzyna Jachimowska/Sławomira Tomaszewska - konsultant

Dzień dobry. Szanowni Państwo, mieszkaniec dawnych pogańskich Prus to Prus. A mieszkanka: Pruska? Bo chyba nie Prusaczka, jak z czasów Fryderyka Wielkiego? Z góry dziękując za odpowiedź, pozdrawiam Adam Molenda 

Słowniki niestety różnią się między sobą w interpretacji nazwy żeńskiej od rzeczownika Prus 'członek ludu bałtyckiego osiadłego u schyłku starożytności i w średniowieczu na terenie Prus - krainy historycznej między dolną Wisłą a dolnym Niemnem'. "Uniwersalny słownik języka polskiego" (2003) podaje formę Prusaczka, czyli identyczną jak określenie odnoszące się do mieszkanki królestwa niemieckiego powstałego na terenie Brandenburgii i Prus Książęcych, podczas gdy "Wielki słownik poprawnej polszczyzny" (2014) informuje, że nazwy żeńskiej w pierwszym znaczeniu nie używa się. Wadą formy Prusaczka jest jej niejednoznaczność i wyraźne odniesienie do podstawy słowotwórczej Prusak, w drugim przypadku w ogóle nie możemy jednym słowem nazwać  kobiety należącej do ludu Prusów. Proponowana przez Pana forma Pruska także nie jest najzręczniejsza ze względu na jej identyczność brzmieniową z przymiotnikiem rodzaju żeńskiego. Jak widać, możliwości słowotwórcze języka polskiego w tym wypadku okazują się niewystarczające, pozostają zatem formy opisowe - mieszkanka Prus, kobieta z plemienia Prusów, członkini plemienia Prusów itp.

Izabela Różycka

Dzień dobry. Bardzo proszę o udzielenie mi odpowiedzi na pytanie - jak powinien wyglądać napis na tablicy szkoły: Publiczne Gimnazjum w Pęgowie im. Polskich Profesorów Lwowskich czy Publiczne Gimnazjum im. Polskich Profesorów Lwowskich w Pęgowie?

Z wyrazami szacunky

Pisownia nazwy szkoły powinna być następująca: Publiczne Gimnazjum im. Polskich Profesorów Lwowskich w Pęgowie, podobnie jak np. Szkoła Podstawowa nr 2 im. św. Anny w Gdańsku czy Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im. św. Barbary w Sosnowcu.

Katarzyna Jachimowska

Czy i gdzie w literaturze mogę znaleźć potwierdzenie, że nazwisko zapisane z 1935r w KSIĘDZE WIECZYSTEJ (Rep.) z tamtego okresu,jako Wolniewiczowa znaczyło w tamtych czasach ,że jest osobą zamężną żoną Wolniewicza?

Historycznie wykładnikami żeńskości nazwiska były przyrostki –owa, (Nowakowa – żona Nowaka), –yna/-ina (Pełczyna – żona Pełki, Zarębina – żona Zaręby), –ówna (Nowakówna – córka Nowaka), –anka (Zarębianka – córka Zaręby).

Proces tworzenia nazwisk żon i córek nie jest już żywy, ponieważ kobiety nie chcą, aby postrzegano je przez pryzmat męża czy ojca. Obecnie niechętnie deklarujemy w ten sposób swój stan cywilny. Niektóre kobiet noszą takie nazwisko ze względu na tradycję rodzinną lub dla jego urody, ale nie jest to częste. Zresztą w dokumentach, np. w dowodzie osobistym, żona np. Pietrzyka jest Ireną Pietrzyk, nie Ireną Pietrzykową. Praktyka w dziedzinie administracji sprzyja upowszechnieniu podstawowej formy nazwiska rodowego, a więc jego postaci męskiej (pan Nowak, pani Nowak). Oprócz względów społecznych warto zwrócić uwagę na względy językowe, które uzasadniają odchodzenie od tradycji posługiwania się nazwiskami odmężowskimi. Typem nazw, które mogą stanowić ilustrację pewnych niedogodności związanych z przestrzeganiem zwyczajów słowotwórczych, są nazwiska o charakterze rzeczownikowym zakończone na –ek, -ko, -ka, np. Dudek, Dudko, Dudka. Formy żeńskie utworzone od tych nazwisk miałyby identyczną postać: Dudkowa i Dudkówna (nie można wydedukować, jaki rzeczownik stał się punktem wyjścia formacji żeńskiej). O problemach tworzenia tego typu nazwisk pisał m.in. Witold Doroszewski w książce „Rozmowy o języku”, seria IV (1954), s. 330. Kobiece nazwiska odmężowskie i odojcowskie w tekstach często zyskują nacechowanie stylistyczne – są potoczne.

Na marginesie – nazwiska z przyrostkiem –ówna podlegają odmianie rzeczownikowej (M. Nowakówna, D. Nowakówny). Włączanie ich do modelu odmiany przymiotnikowej jest rażącym błędem fleksyjnym.

Badaniem nazw osobowych (imion, nazwisk, przezwisk, pseudonimów i przydomków) zajmuje się antroponimia. Jest ona jedną z gałęzi onomastyki – nauki o nazwach własnych.

W poszukiwaniach genezy nazwiska znaczną pomocą służą naukowe opracowania. Ich szczegółowy spis zamieszcza Bibliografia onomastyki polskiej, zawierająca także indeksy omawianych form. Dotychczas ukazało się 5 tomów tego wydawnictwa.

Jan Bystroń – kulturoznawca, socjolog i etnolog – napisał książkę pod tytułem Nazwiska polskie (Lwów 1927), w której między innymi wyróżnił nazwiska małżonków i dzieci.

Odsyłam też do strony: http://www.genezanazwisk.pl/content/poradnik-i-bibliografia-dla-os%C3%B3b-zainteresowanych-pochodzeniem-nazwisk

Katarzyna Jachimowska

Czy można przyjąć po ślubie nazwisko męża w formie nie odmienianej? Chodzi tu o nazwisko zakończone na samogłoskę -y (np. Konieczny, Gruby, Biały itp.) Czy USC może nie zgodzić się na przyjęcie przez kobietę takiego nazwiska. Wspomnę, że kobiety w rodzinie noszą nazwisko w formie żeńskiej zakończone na -a.

Jako językoznawca mogę jedynie zaznaczyć, że oba przytoczone przez Panią warianty są poprawne, zarówno ten odmienny (z końcówką -a), jak i nieodmienny (z końcówką -y). Skieruję Pani pytanie do urzędników zajmujących się ewidencją - jak tylko otrzymam odpowiedź, zamieszczę ją jako uzupełnienie wątku (o czym zostanie Pani powiadomiona mailowo).

Bartłomiej Cieśla

Witam.

Zakładając, że biernik i dopełniacz rzeczownika brzmiałby "sierpienia" (oczywiście chodzi o nazwę własną, nie miesiąc), jak wyglądałby jego mianownik? Czy możliwe, że byłby to "Sierpień"?

Tak, byłby to Sierpień, przy czym trzeba pamiętać, że w przypadkach zależnych nazwiska męskie dwusylabowe zakończone na eń mają taką samą formę fleksyjną jak odpowiadające im rzeczowniki pospolite. Poprawnie powiemy więc Romualda Sierpnia, nie – Sierpienia (jakkolwiek tendencja do zachowywania głoski e w celu odróżnienia nazwy własnej od wyrazu pospolitego we wskazanej grupie nazwisk jest powszechna).

Bartłomiej Cieśla

Dzień dobry,

w województwie lubuskim znajdują się takie miejscowości jak Przylep czy Laski. Czy poprawnie jest mówić, że mieszkańcy Przylepu to przylepianie, a mieszkańcy Lasek to laszczanie, czy może laskanie? Z góry dziękuje za odpowiedz.

Mieszkańcy Przylepu to przylepianie, a Lasek - laszczanie. W lp.: przylepianin, przylepianka; laszczanin, laszczanka.

Na marginesie: proszę pamiętać o różnicy w pisowni form czasownika w 1 i 3 os. lp. czasu teraźniejszego (ja dziękuję; on, ona, ono dziękuje).

Katarzyna Jachimowska

Jak nazwać mieszkankę Polesia i Podlasia?

Pozdrawiam,

Kamil JA.

Dzień dobry,

mieszkańców Podlasia określa się mianem Podlasianin/Podlasianka/Podlasianie, choć w potocznej polszczyźnie można spotkać się z formami: Podlasiak/Podlasiaczka. Jeśli mamy na myśli mieszkańców Polesia, to mówimy o nich Poleszuk/Poleszuczka/Poleszucy.

Warto pamiętać, że wszystkie te nazwy mieszkańców należy zapisywać wielką literą, bowiem dotyczą one osób zamieszkujących regiony/krainy historyczne.

Łączę pozdrowienia

Agnieszka Wierzbicka

Szanowni Państwo,

Jak nazwać obywatela Sri Lanki? Czy jest to Sri Lańczyk, czy może sam Lańczyk?

Proszę o odpowiedź na maila.

Pozdrawiam,

Maja Gładki

Wielki słownik poprawnej polszczyzny oraz inne źródła podają nazwy mieszkańców państwa Sri Lanka w postaci: Lankijczyk, Lankijka.