Dr Agata Zysiak (Zdjęcie: dr Bartosz Kałużny)
Dr Agata Zysiak zajmuje się socjologią historyczną, pracuje na Uniwersytecie Łódzkim i Wiedeńskim, lokalnie popularyzuje historię Łodzi w Stowarzyszeniu Topografie. Wcześniej współpracowała z uniwersytetami w Warszawie, Budapeszcie, Wiedniu i Berlinie, a także w USA – w Ann Arbor, Detroit oraz była członkinią Instytutu Studiów Zaawansowanych w Princeton. Obecnie na Uniwersytecie Wiedeńskim pracuje nad zrozumieniem powojennej historii Polski przez pryzmat pojęcia socjalistycznego obywatelstwa.
Jak doszło do powstania angielskiego przekładu „Punktów za pochodzenie"?
Angielska wersja „Punktów za pochodzenie" została uzupełniona i przepisana pod kątem anglojęzycznego czytelnika podczas mojego pobytu w Institute for Advanced Study w Princeton, w USA już prawie 5 lat temu.
Proces przepisywania polskiej książki na angielski oznaczał częściowe tłumaczenie, wielokrotne edytowanie, zmienianie struktury i uzupełnianie nowymi fragmentami nowej wersji książki. Finalny językowy kształt to zasługa wspaniałej redaktorki, Julii Podziewski.
Względem polskiego wydania większy nacisk został położony na doświadczenie osób, które nie miały w swoich rodzinach tradycji studiowania (tzw. first-generation students) oraz całokształt polskiego systemu edukacji to znaczy także szkół średnich, gdzie odbywała się kluczowa selekcja przyszłych studentów. Więcej jest o zmianach na ogólnokrajowym poziomie, więcej o studentkach i profesorkach oraz inersekcji płci i klasy. Za to mniej miejsca poświęciłam sporom o inteligencję i zniewolony uniwersytet, ważne w Polsce. Mniej jest o samym UŁ i Łodzi. Cała książka jest krótsza, ale gęstsza.
W jakim wydawnictwie ukazała się Pani książka?
Książka została wydana przez amerykańskie, uniwersyteckie wydawnictwo Purdue University Press. Od 15 grudnia dostępna jest w przystępnej cenie na stronie wydawnictwa, a za dwa lata będzie ją można pobrać bezpłatnie w wolnym dostępie. Zależało mi na znalezieniu uniwersyteckiego wydawnictwa ze względu na rzetelny proces recenzyjny, dobrą redakcję, ale i przystępną cenę wydanej książki. Prace nad książką trwały bardzo długo, także ze względów zupełnie niezależnych ode mnie, jestem więc bardzo szczęśliwa, że wreszcie mogę zobaczyć efekt pracy tylu osób: recenzentów, redaktorów, grafików, ale także wszystkich znakomitych badaczy, którzy komentowali powstające fragmenty i wspierali mnie w tym przedsięwzięciu.
Zdjęcie z prywatnych zasobów dr Agaty Zysiak.
W ramach promocji publikacji udało się zorganizować prawdziwe tourne po Stanach Zjednoczonych.
Gdzie książka była prezentowana i z jakim odbiorem się spotkała?
Miałam przyjemność spotkać się z publicznością zainteresowaną tematyką Europy Środkowo-Wschodniej na takich uczelniach jak: University of Illinois Chicago, Columbia University, New York University, University of California w Berkeley, Stanford University oraz na zjeździe ASEEES w Philadelphii.
Zawsze miałam świetną dyskusję. W pytaniach i komentarzach powtarzała się uwaga, że kategoria klasy nie jest bardzo obecna w badaniach historycznych w USA. Interesowano się trudnościami w awansie i mechanizmami społecznej reprodukcji pod presją reform politycznych, wpływem wydarzeń historycznych na długotrwałe procesy, intersekcją gender, klasy, religii, etniczności i ich wpływem na mechanizmy selekcji edukacyjnej. Jaka w ogóle jest możliwość otwarcia elit na osoby o nie-elitarnym pochodzeniu.
Wiemy już co ciekawiło odbiorców w Stanach Zjednoczonych, a na co Pani zwróciła uwagę podczas tych spotkań?
Co jest dla mnie ważne, to to, że historia o Uniwersytecie Łódzkim czy o PRL, to nie musi być lokalna ciekawostka, ale ważne studium zmiany społecznej przyglądające się reformie edukacji i trudnościach doświadczanych przez osoby awansujące, istotny głos o roli państwowego socjalizmu i modelu socjalistycznego uniwersytetu w szerszej debacie o wyższej edukacji.
Wreszcie, że jakościowe, biograficzne badania pozwalają na głębsze zrozumienie procesów historycznych i siłą tej książki jest mocne osadzenie w materiale: analizie przemówień, prasy codziennej, biografii, prześledzeniu badań socjologicznych tego okresu, ale jednocześnie z pracą, z teoriami socjologicznymi i osadzenie we współczesnej międzynarodowej debacie.
Bardzo dziękuję za rozmowę.
Ja również i zachęcam do sięgnięcia po książkę.
Po co Łodzi uniwersytet?
Nagranie zrealizowane w 2020 r. na bazie doświadczeń zebranych podczas pisania „Punktów za pochodzenie”.
Od amerykańskiego wydawcy
Socjalizm państwowy miał na celu uprzemysłowienie, zurbanizowanie i zachęcenie do częstszego mycia rąk, nakłonienie ludzi do opuszczenia kościoła, emancypację kobiet i elektryfikację miast – a wszystko w przeciągu życia jednego pokolenia. Rozszerzenie możliwości edukacyjnych na klasę robotniczą i stworzenie wizji egalitarnego socjalistycznego uniwersytetu, który oferował awans dla wszystkich stanowiło centralny element tych inicjatyw. Limiting Privilege: Upward Mobility Within Higher Education in Socialist Poland śledzi możliwości i ograniczenia tego celu, przyglądając się modelowemu uniwersytetowi socjalistycznemu założonemu w 1945 r. w robotniczym mieście Łódź. Początkowo będąc sztandarowym projektem socjalistycznej modernizacji, uniwersytet starał się oferować awans społeczny poprzez przyjmowanie dzieci chłopów i robotników, ale wysiłki te były często zwalczane przez elity, które starały się zachować ten przywilej dla siebie. Przyglądając się studentom z pierwszego pokolenia, inteligenckim wykładowcom i przemysłowemu miastu, Limiting Privilege bada złożoną historię utopijnych wizji, nieudanych aspiracji i niechętnego środowiska akademickiego.
Być może jest to najważniejsza książka o historii komunistycznej Polski napisana do tej pory w tym stuleciu, ale nie dlatego będę ją polecać. Odtąd, jeśli ktoś wyrazi opinię na temat akcji afirmatywnej, roli zaangażowania na rzecz sprawiedliwości społecznej w środowisku akademickim, wykorzystania wskaźników ilościowych w szkolnictwie wyższym lub interakcji między szerszymi strukturami społecznymi a polityką uniwersytecką, zapytam go: „Czy znasz pracę Agaty Zysiak? Jeśli nie, przeczytaj jej nową książkę, a wtedy porozmawiamy."
Brian Porter-Szűcs, autor książki Poland in the Modern World: Beyond Martyrdom
Niniejsza publikacja ukazuje epokowe starcie, do którego doszło we wczesnej stalinowskiej Polsce między uniwersytetami dążącymi do utrzymania wolności wieży z kości słoniowej a komunistycznym reżimem zdeterminowanym, by uczynić z nich narzędzia radykalnych reform społecznych. Żadna ze stron nie zakładała osiągnięcia końcowego rezultatu. Uniwersytety zostały zmodernizowane i pomogły milionom awansować na społecznej drabinie, stając się lojalnymi sługami systemu; pozostały jednak bastionami przywilejów tkwiącymi w feudalnych pułapkach, które wywołały najbardziej ostry sprzeciw w bloku sowieckim. W swoim humanitarnym i beznamiętnym studium Zysiak zabiera czytelników do serca kontrowersji i dramatów, pozostając dostrojoną do teorii społecznej, nigdy nie tracąc z oczu ludzi, którzy tworzą historię.
John Connelly, profesor historii Sidney Hellman Ehrman, Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley
Zdjęcie dra Bartosza Kałużnego.
Nagroda Polskiej Akademii Nauk
W toku swojej kariery akademickiej dr Agata Zysiak była wielokrotnie nagradzana i honorowana stypendiami. W 2017 r. za omawianą tutaj książkę „Punkty za pochodzenie” otrzymała Nagrodę Historyczną im. Kazimierza Moczarskiego oraz Nagrodę im. Bronisława Geremka za pierwszą książkę naukową, a praca doktorska, na której podstawie powstały „Punkty…”, nagrodę im. Inki Brodzkiej-Wald.
Najnowszym wyróżnieniem dr Agaty Zysiak jest otrzymana w listopadzie 2023 r., w uznaniu zasług dla polskiej nauki, Nagroda Prezydium Oddziału Polskiej Akademii Nauk i Konferencji Rektorów Łódzkich Uczelni Publicznych dla wyróżniających się naukowców i artystów, którzy nie przekroczyli 38 lat.
Nagrody przyznano w pięciu dziedzinach – nauki humanistyczne, biologiczno-medyczne, techniczne, ścisłe oraz nauki artystyczne, a wręczono je w Klubie Nauczyciela przy Piotrkowskiej 137.
Poza dr Agatą Zysiak wyróżnienia otrzymali także prof. Michał Bijak, prof. Łukasz Półtorak z Uniwersytetu Łódzkiego, profesor PŁ Grzegorz Liśkiewicz oraz dr Michał Jankowski z Akademii Sztuk Pięknych.
Laureaci otrzymali nagrody pieniężne oraz obrazy przedstawiające urokliwe miejsca w Łodzi.
Materiał źródłowy: dr Agata Zysiak (Katedra Socjologii Wsi i Miasta, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny)
Redakcja: Michał Gruda (Centrum Komunikacji i PR)
Misją Uniwersytetu Łódzkiego jest rzetelne prowadzenie badań naukowych oraz aktywne głoszenie prawdy z nich płynącej, tak by mądrze kształcić kolejne pokolenia, być użytecznym dla społeczeństwa oraz odważnie odpowiadać na wyzwania współczesnego świata. Doskonałość naukowa jest dla nas zawsze najlepszym kompasem. Nasze wartości to: odwaga, ciekawość, zaangażowanie, współpraca i szacunek.