PROFIL PRACOWNIKA: Karol Jóźwiak

Pracownik badawczy, aktualnie realizuje grant badawczy NCN "Filosowietyzm we włoskiej post-faszystowskiej kuturze filmowej". Najważniejsze obszary badawcze stanowią: sztuka i kultura polska w perspektywie transnarodowej, dyplomacja kulturowa między Włochami a krajami bloku sowieckiego w okresie zimnej wojny, wybrane zagadnienia z historii sztuki, filmu i fotografii polskiej XX wieku (twórczość Zofii Rydet, Stefana Themersona, Andrzeja Różyckiego, Michała Waszyńskiego). Autor książki: "Koncepcja języka rzeczywistości Pier Paolo Pasoliniego" (IBL PAN, Warszawa 2019), oraz współautor książki "Ślady pamięci. Historie Zofii Rydet" (razem z Tomaszem Ferencem i Andrzejem Różyckim, WUŁ, Łódź 2020).

Tematyka moich badań obejmuje teorię i historię kultury europejskiej XX wieku oraz ich powiązania z polityką, pamięcią i filozofią. Z jednej strony podejmuję zagadnienia egzegezy filozoficznej wybranych myślicieli i twórców (np. Pier Paolo Pasolini, Zofia Rydet, Leopold Buczkowski, Stefan Themerson, Michał Waszyński) koncentrując się na tworzeniu biografii intelektualnych i artystycznych. Z drugiej podejmuję badania w szerszej perspektywie nad transnarodowymi mechanizmami funkcjonowania kultury oraz kształtowania pamięci, historii i polityki międzynarodowej. Często te dwa poziomy przenikają się i prowadzą do nowych odkryć (praca nad twórczością Pasoliniego skierowała moją uwagę na problem lektury kina włoskiego w transnarodowej perspektywie polityki kulturalnej, a praca nad twórczością Zofii Rydet uzmysłowiła mi jak silnie wpłynęły na nią i znalazły odzwierciedlenie w jej twórczości XX-wieczne losy Polski). W aktualnie realizowanym grancie badawczym podejmuję problem kultury filmowej jako elementu dyplomacji kulturowej między europejskimi krajami bloku komunistycznego a Włochami, wpływając na społeczny odbiór polityki zimnowojennej i na utrwalenie tzw. sowietofilii, która określa kulturę filmową powojennych Włoch. Na przykładzie kina włoskiego staram się ujawnić wpływ kultury popularnej na społeczne postrzeganie zagadnień politycznych i etycznych, oraz wydobyć niekompatybilność kulturowych wyobrażeń reżimu komunistycznego rozwijanych w społeczeństwie włoskim i społeczeństwach Europy Środkowowschodniej. W tym sensie badania podejmują również problem sprzecznych i wykluczających się polityk historycznych w odniesieniu do reżimu komunistycznego. Ponadto, przyjęta rama interpretacyjna kina włoskiego pozwala mi wydobyć fenomeny kulturowe, które z perspektywy lokalnej czy globalnej historii kina wydają się marginalne, niewarte uwagi lub niezrozumiałe (cykl artykułów poświęconych wątkom wschodnioeuropejskim w kinie włoskim). Z perspektywy polskiej bądź wschodnioeuropejskiej natomiast jawią się jako niezwykle interesujące i wymowne. Dobrym przykładem jest włoska twórczość Michała Waszyńskiego, która wskutek silnego powiązania z kwestiami polityki międzynarodowej (wzywanie do kwestionowania pojałtańskiego porządku w Europie Wschodniej, akcentowanie traum i krzywd Polaków z okresu II WŚ i niesprawiedliwości, której doświadczyli później), była bardzo źle przyjmowana przez krytykę włoską, a wręcz poddawana była systemowym ograniczeniom (cenzura, utrudnienia dystrybucyjne). Ta niesłusznie zapomniana twórczość filmowa jawi się jako wyjątkowo ciekawa egzemplifikacja dla dyskursu nad relacją między traumą, doświadczeniem wojennym a możliwościami środków artystycznych i wizualnych, która rozwijana jest przez współczesnych badaczy.

Na podstawie wniosków z prowadzonych przeze mnie badań nad twórczością Zofii Rydet i współpracy z niedawno zmarłym Andrzejem Różyckim, artystą, historykiem i teoretykiem sztuki, kolekcjonerem, wyszedłem z inicjatywą powołania Archiwum Fotozoficznego Andrzeja Różyckiego w Uniwersytecie Łódzkim, które realizuje działania na pograniczu sztuki współczesnej, art based research, badań kultury materialnej i wizualnej.

Te dwa główne kierunki badawcze (badania kina włoskiego w kontekście geopolitycznych relacji z blokiem komunistycznym i badania polskiej kultury wizualnej), zbiegają się w ogólniejszym zagadnieniu kulturowych badań regionu Europy Środkowowschodniej w perspektywie transnarodowej. Myślę, że dziś, w okresie przewartościowania kwestii tożsamościowych związanych z kulturą polską i jej odniesieniem do szerszych porządków, takich jak Europa, zglobalizowany świat, różnie pojmowany "świat zachodni" tego typu refleksja jest szczególnie uzasadniona. Rozwinięcie tej refleksji w oparciu o konkretne i dość wąskie zagadnienia badawcze pozwala zuniwersalizować ją, a zatem wprowadzić w główne nurty badań nad kulturą wizualną, realizowane w ramach współczesnej humanistyki i badań społecznych. Te próby nadania uniwersalnego charakteru doświadczeń kulturowych Europy Środkowowschodniej i znalezienia formuł pozwalających osadzić je we współczesnych dyskursach badań kulturowych uważam za podstawową wartość podejmowanych przeze mnie badań.