dr Magdalena Zadworna (fot. Bartosz Kałużny, Centrum Promocji UŁ)
Wyzwania związane z wiekiem
Ważnym wyzwaniem wydaje się zrozumienie indywidualnego doświadczenia podeszłego wieku. Generalnie osoby starsze zgłaszają więcej pozytywnych postaw wobec starzenia się niż osoby młodsze. Jednak przekonania na temat starzenia się mogą stać się bardziej negatywne w obecności wyzwań związanych z wiekiem. W jesieni życia stają bowiem przed jednostką specyficzne zadania, do których należą: przystosowanie się do spadku sił fizycznych, emerytury i zmniejszonych dochodów, pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka, bliskich i perspektywą własnej śmierci oraz dokonywania bilansu swojego życia.
W obszarze psychologii poszukiwanie wymiarów tzw. pomyślnego starzenia się zakłada między innymi prowadzenie badań z wykorzystaniem dostosowanych kulturowo, rzetelnych i trafnych kwestionariuszy. Identyfikowanie pozytywnych aspektów adaptacji do późnego wieku może dać z kolei podstawy do kreowania programów promocji zdrowia i wzmacniania dobrostanu osób starszych.
- mówi dr Magdalena Zadworna.
Konieczność poszukiwania czynników sprzyjających wysokiej jakości życia na ostatnim jego etapie podkreśliło Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, ogłaszając lata 2021–2030 Dekadą Zdrowego Starzenia Się (Healthy Aging Decade).
Positive aging – koncepcja pozytywnego starzenia się
Pozytywne postawy wobec własnego wieku mogą również być powiązane z innymi wymiarami tzw. pozytywnego starzenia się – realizacją zadań rozwojowych, dobrostanem, mądrością, niższym ryzykiem depresji i tendencjami do tzw. gerotranscendencji, czyli specyficznej przemiany osobowej i adaptacji do zmian związanych ze starością. Są to jednak obszary dotąd słabo poznane.
Brakuje również polskojęzycznego narzędzia pomiaru postaw wobec własnego starzenia się. Mimo, iż koncepcje pomyślnego/pozytywnego starzenia się (succesfull /healthy /active /positive aging) zyskują coraz większą popularność, nadal występują luki w zakresie empirycznej oceny relacji między różnymi aspektami pozytywnego funkcjonowania w wieku senioralnymi. Mimo istnienia bogatej wiedzy teoretycznej w zakresie psychologii rozwoju w fazie późnej dorosłości, psychologii zdrowia i klinicznej, identyfikacja „pomyślnej starości” wciąż jest wyzwaniem.
- tłumaczy dr Magdalena Zadworna.
Nowe narzędzie pomiaru – nowe możliwości dla seniorów
Naszym celem jest zaadaptowanie do warunków polskich nowego narzędzia pomiaru, tj. Kwestionariusza Postaw wobec Starzenia się (Attitudes to Ageing Questionnaire) [Laidlaw i wsp., 2007, 2018]. Kwestionariusz umożliwi ocenę doświadczenia własnego starzenia się w trzech wymiarach – psychospołecznych strat, zmian fizycznych oraz psychologicznego wzrostu. Badania posłużą również ocenie psychospołecznych wymiarów pozytywnej adaptacji do wieku senioralnego, czyli związków pomiędzy realizacją zadań rozwojowych, ryzykiem depresji, dobrostanem, mądrością i gerotranscendencją, czyli przemianą osobową w późnych latach życia a postawami wobec własnego starzenia się.
- dodaje dr Magdalena Zadworna.
Wymiar „psychospołecznych strat" mierzy dostrzegane negatywne doświadczenia związane ze starzeniem się, obejmujące straty psychologiczne i społeczne. Wymiar „zmian fizycznych" skupia się na doświadczeniu względnego zdrowia i sprawności oraz osobistego odczucia starzenia się. Wymiar „psychologicznego wzrostu” jest wyraźnie pozytywny i można go podsumować jako mądrość osobistą związaną z doświadczeniami dotychczasowego życia. Trzy wymiary testu odzwierciedlają zatem pozytywne i negatywne aspekty starzenia się.
Nowe narzędzie pomiaru zapewni badaczom, ale i praktykom pracującym z seniorami, możliwość oceny indywidualnych doświadczeń starzenia się. Umożliwi także nowe perspektywy oceny procesów adaptacji do wieku senioralnego, wspierając rozwój badań naukowych nad wymiarami pozytywnego starzenia się. Wyniki przeprowadzonych badań posłużyć mogą do projektowania strategii wspierania rozwoju osobistego w okresie późnej dorosłości.
Procesy pozytywnego starzenia się można bowiem skutecznie wzmacniać. Podejmowane oddziaływania poprzedzić należy rzetelnym pomiarem psychometrycznym, co może być pierwszym krokiem do kształtowania samoświadomości osoby starszej, zarówno w wymiarze retrospektywnym, jak i prospektywnym. Kwestionariusz do badania indywidualnych postaw wobec starzenia się znajdzie swoje zastosowanie w ośrodkach wsparcia dla seniorów, domach pomocy społecznej, placówkach służby zdrowia i pomocy rodzinie oraz w innych ośrodkach oferujących wsparcie psychologiczne dla osób starszych.
- podsumowuje badaczka.
Kierownik projektu „Postawy wobec własnej starości. Identyfikacja nowych wymiarów pozytywnego starzenia się”: dr Magdalena Zadworna. Współpraca: dr Paweł Brudek z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Granty IDUB UŁ
Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza UŁ to konkursy grantowe, w ramach których Uniwersytet Łódzki finansuje pomysły badawcze swoich naukowców i doktorantów. Poprzez wspieranie ich w uprawianiu dobrej nauki uczelnia realizuje strategię dążenia do doskonałości badawczej we wszystkich dziedzinach i dyscyplinach. Konkursy służą także umiędzynarodowieniu – rozwijaniu i zacieśnianiu współpracy uniwersytetu z badaczami z zagranicy. W ramach grantów skierowanych do naukowców spoza uczelni do zespołu UŁ dołączają doświadczeni i młodzi badacze. Sprzyja to fuzji doświadczeń i podnoszeniu potencjału naukowego uniwersytetu, wspiera nawiązywanie kontaktów i mobilność pracowników.
Granty są finansowane w ramach zwiększonej o 2% subwencji dla uczelni, które w 2019 roku przystąpiły do konkursu (IDUB). Uniwersytet Łódzki będzie otrzymywał dodatkowe środki na badania naukowe do 2026 roku. Wewnętrzne konkursy grantowe są realizowane od 2020 roku.
Obecnie, w II edycji kwotą ponad 3 miliona złotych dofinansowano młodych, doświadczonych badaczy oraz doktorantów w takich konkursach grantowych, jak: IDUB UŁ „Granty dla młodych i doświadczonych badaczy” oraz „Doktoranckie granty badawcze”.
Materiał: dr Magdalena Zadworna, Wydział Nauk o Wychowaniu UŁ
Redakcja: Iwona Ptaszek-Zielińska, fot. Bartosz Kałużny, Centrum Promocji UŁ