Marek Ziółkowski urodził się w Poznaniu i z tym miastem związał większość swojego życia naukowego. Dzisiaj jest jednym z najbardziej uznanych socjologów polskich. Jako swoją Alma Mater wybrał Uniwersytet Łódzki, gdzie ukończył najpierw socjologię (1971), a następnie filozofię (1976). Przez krótki okres studiował również matematykę. W 1974 r. uzyskał na Uniwersytecie Łódzkim stopień doktora w zakresie socjologii, w 1980 r. habilitował się. W 1990 r. otrzymał tytuł naukowy profesora. Zawodowo związany z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w 1993 r. objął stanowisko profesora zwyczajnego na tej uczelni. Pracował również w Instytucie Studiów Politycznych PAN w Warszawie oraz w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, wykładał gościnnie m.in. w USA, Australii, Francji. Jest autorem kilkunastu książek, takich jak: Znaczenie, interakcja, rozumienie; Wiedza, jednostka, społeczeństwo; Mentalność Polaków; Jednostka wobec władzy; L’interactionnisme symbolique; Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, a także ponad 100 artykułów.
Był przewodniczącym Komitetu Socjologii PAN i Rady Fundacji Centrum Badania Opinii Społecznej. Współredagował „Przegląd Socjologiczny” (od 1991 r.) i „Studia Socjologiczne”. Członek Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Komitetu Socjologii PAN, Biblioteki Narodowej, redakcji „Kroniki Miasta Poznania”, członek krajowy korespondent Polskiej Akademii Umiejętności. Pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Europejskiego Towarzystwa Socjologicznego.
Profesor Ziółkowski wyróżnia się wyjątkową aktywnością społeczną i obywatelską. W latach 80. aktywnie działał w „Solidarności”, był ekspertem Ministerstwa Edukacji Narodowej w latach 1990–1993 oraz Komisji Europejskiej w Brukseli w 1992 r. Od 1996 do 2005 r. pełnił funkcję konsula honorowego Republiki Francuskiej w Poznaniu. Był senatorem VI, VII i VIII kadencji, w tym wicemarszałkiem Senatu RP. W latach 2015–2018 był powołany na stanowisko ambasadora nadzwyczajnego i pełnomocnego Rzeczypospolitej Polskiej w Królestwie Marokańskim, akredytowany również w Mauretanii, w latach 2015–2018 w Republice Zielonego Przylądka, a w latach 2016–2017 w Gwinei Bissau.