Profesor Maciej Zalewski, urodzony w Warszawie, przez większą część życia naukowego związany był z Łodzią. W 1973 r. ukończył kierunek biologia na Uniwersytecie Łódzkim, broniąc pracę magisterską na temat metodyki badań ekosystemów rzecznych. Będąc na studiach, pracował jako wolontariusz w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego w Warszawie, gdzie zajmował się energetyką ekologiczną. W 1977 r. uzyskał doktorat na Uniwersytecie Łódzkim za dysertację poświęconą produktywności zespołów ryb w rzekach o różnym stopniu zanieczyszczenia. W 1986 r. otrzymał stopień doktora habilitowanego za rozprawę na temat mechanizmów regulujących dynamikę zespołów ryb w rzekach różnych stref klimatycznych. Rozprawa ta została opublikowana w formie serii prac w brytyjskich czasopismach naukowych oraz w podręczniku Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). Przedstawiona w niej koncepcja posłużyła do sformułowania kluczowego aspektu ekohydrologii – integracji hydrologii i ekologii. Rozprawa ta stanowiła podstawę do sformułowania koncepcji ekohydrologii, obecnie budzącej szerokie zainteresowanie na całym świecie, również w ramach rozwijanego obecnie przy ONZ podejścia Nature Based Solutions.
Od 1989 r. prof. Zalewski jest wiodącym ekspertem UNESCO w dziedzinie ekohydrologii i koordynuje projekty badawcze tej organizacji. W latach 1989–1996 pełnił funkcję przewodniczącego grupy roboczej w ramach programu UNESCO MAB (Man and Biosphere) – „Fish and Land-Inland Water Ecotones”. Był także przewodniczącym grupy roboczej Europejskiej Komisji ds. Rybactwa EIFAC FAO „Physical Habitat Modification and Freshwater Fisheries”. W latach 1996–2006 oraz od 2010 r. jest przewodniczącym Naukowego Komitetu Doradczego UNESCO programu „Ecohydrology” (International Hydrological Programme, IHP). W latach 2001–2004 był członkiem Rady Naukowej Regionalnego Biura UNESCO ds. Nauki w Wenecji. Zasiadał też w Radach Naukowych takich insytucji, jak International Centre for Water Hazard and Risk Management Public Works Research Institute w Tsukuba-shi w Japonii (2006–2010), International Rivers and Heritage Institute Tours we Francji (2000–2011) oraz United Nations Environment Programme, Global Environment Monitoring System (GEMS) Water Programme.
W 2020 r. prof. Zalewski został nominowany na eksperta przez Komitet Regionów Komisji Europejskiej dla opracowania opinii na temat efektywności wdrażania i identyfikacji nowych wyzwań dla Ramowej Dyrektywy Wodnej. Zaporponowane przez Profesora kierunki rozszeżenia RDW w kontekście adaptaji do zmian klimatu zostały zaakceptowane podczas konsultacji i jednogłośnie przyjęte na posiedzeniu Komitetu Regionów.
W 2022 r. prof. Zalewski został wybrany na wiceprzewodniczącego Rady Nadzorczej Europejskiego Parnerstwa „Water Security for the Planet (Water4All)” – wielomiliardowego programu Komisji Europejskiej, mającego na celu przyspieszenie transformacji systemowych w dziedzinie badań wody, jak również w zakresie dystrybucji innowacji oraz łączenia potrzeb użytkowników końcowych z dostawcami rozwiązań.
Profesor Maciej Zalewski w latach 1990–2019 pełnił funkcję kierownika Katedry Ekologii Stosowanej, a następnie, w latach 2019–2020, kierownika powołanej w jej miejsce Katedry UNESCO Ekohydrologii i Ekologii Stosowanej na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego. W latach 2002–2022 był dyrektorem Międzynarodowego Centrum Ekologii PAN, przekształconego w 2008 r. w Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii PAN pod auspicjami UNESCO.
Profesor jako lider realizował wiele krajowych i międzynarodowych projektów badawczych, w tym pięcioletni (2008–2012) projekt rozwojowy, finansowany przez Program Polskiej Pomocy dla Etiopii oraz dwa projekty UE z programu LIFE: EKOROB („Ecotones for reducing diffuse pollution”) i EH-REK („Ecohydrologic rehabilitation of recreational reservoirs ‘Arturówek’ Łódź as a model approach to rehabilitation of urban reservoirs”). Oba projekty LIFE zostały w 2018 r. nagrodzone przez Komisję Europejską odpowiednio tytułami: „Best of LIFE” i „Best of the Best LIFE”.
Profesor Zalewski jest założycielem i redaktorem naczelnym międzynarodowego czasopisma „Ecohydrology & Hydrobiology”, wydawanego przez Elsevier. Pełni funkcję członka wielu komitetów redakcyjnych, m.in. w takich czasopismach, jak: „Ecological Engineering”, „Brazilian Journal of Biology”, „Wetlands Ecology and Management”, „Fisheries Management and Ecology”, „Journal of Environmental Accounting and Management”, „Scientific Reports” oraz „Water”.
Jest autorem i współautorem ponad 180 prac naukowych opublikowanych zarówno w kraju, jak i za granicą. Stanowią one podstawę do rozwijania ekohydrologii jako dziedziny wiedzy na całym świecie. Profesor uczestniczył jako przewodniczący oraz główny prelegent w ponad 70 międzynarodowych konferencjach naukowych i sympozjach. W latach 2020–2022 znalazł się w grupie 2 procent najczęściej cytowanych naukowców na świecie według rankingu Stanford University, SciTech Strategies i Elsevier. Wypromował 16 doktorantów, był recenzentem w czterech przewodach doktorskich przeprowadzonych za granicą i czterech w kraju, a także w pięciu przewodach habilitacyjnych (jeden za granicą). Jest autorem czterech opinii dotyczących wniosku o tytuł profesora.
W roku 2020, nakładem wydawnictwa PWN, prof. Maciej Zalewski opublikował pierwszy kompleksowy podręcznik do ekohydrologii, stanowiący kompendium wiedzy teoretycznej i praktycznej, będący podsumowaniem jego ogromnego dorobku naukowego, pracy jego zespołów w Katedrze UNESCO Ekohydrologii i Ekologii Stosowanej UŁ oraz w Europejskim Regionalnym Centrum Ekohydrologii PAN.